مقطع تحصیلی: کاردانی
رشته: کنترل کیفی قطعات خودرو
پیشگفتار
در این بخش به معرفی یکی از خطوط ریخته گری چدن مجموعه سایپا، شرکت مالیبل سایپا، می‌پردازیم.
فرایند ریخته‌گری چدن بسیار تخصصی بوده و پیچیدگی‌های خاص خود را دارا می‌باشد. بطورکلی در این روش تولید پنج بخش عمده بطور همزمان همکاری می‌کنند:
واحد ذوب: که فرآیند تولید ذوب را منطبق با شاخص واحد تولید، تولید می‌نماید.
واحد مدار ماسه: که فرآیند تولید ماسه را منطبق با شاخص واحد تولید به منظور قالبگیری ماسه‌ای در خط تولید (که توسط ماشین‌های خاصی انجام می‌گیرد)، تولید می‌نماید.
واحد ماهیچه‌گیری: که فرآیند تولید ماهیچه را منطبق با شاخص واحد تولید و نیز با قالب‌های ارائه شده به واحد ماهیچه‌گیری، تولید می‌نماید.
واحد تولید: که فرآیند تولید نهایی یعنی تولید قطعه مورد نظر مشتری را منطبق با خواسته‌ها و نیازهای مشتری، منطبق با «شاخص‌های مشتری» تولید می‌نماید.
واحد کنترل تولید: فرآیند نظارت و کنترل تولید ذوب، تولید مدار ماسه، تولید ماهیچه و تولید قطعات را بر عهده دارد.
واحد تولید
خط تولیدی که مدنظر می‌باشد به خطوط «دیزاماتیک» معروف می‌باشند.
ماشین دیزا در دنیا به این نام شناخته شده است. (Disa Matic)
این ماشین قادر است اشکال مختلفی از اجسام را در دو نیمه بر روی قالب‌های ماسه‌ای حک شده تولید نماید. سپس توسط دستگاهی که شبیه به یک قوری است مذاب آماده بارریزی در آن نگهداری می‌شود. این دستگاه که آنرا «پورینگ» می‌نامند قابلیت بارریزی (ذوب‌ریزی) بطور دستی و اتومات را دارا می‌باشد. بدین وسیله ذوب به داخل قالب‌های ماسه‌ای فشرده وارد می‌شود و شکل قطعه مورد نظر بارریزی می‌شود. قطعاتی نظیر: فلنچ (طبق)، رکابی، سیلندر کالیپر یا فلایویل، کاسه چرخ، انواع دیسکها، دیسک کلاچ، دیسک ترمز و هر قطعه صنعتی دیگر بدین ترتیب تولید می‌شود.
مقدمه
سالها دل طلب جام جم از ما می‌کرد وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد
آنچه که گذشتگان برایمان میراث گذاشتند، و بزرگترین سرمایه ما آیندگان است، بی‌شک تولیدات علمی و فرهنگی و آثار بجا مانده دانشمندان قدیم است. شاید در مقطعی از تاریخ دچار تطاول شدیم. حتی نتوانستیم نه آنکه آنرا حفظ کنیم بلکه به نقصان و کاستی رسیدیم.
گاهی به گذشته که می‌اندیشیم چنان غرق غرور و شعف می‌شویم که امروز ایران (عصر معاصر، بویژه دوره قاجار) را به نسیان می‌سپاریم. حتی آیین زرتشت نیز ضمن بیان جهان‌بینی توحیدی به یک ایدئولوژی جهان شمول می‌پردازد. آری: پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک.
این موضوع به غایت از لحاظ مذهبی، فرهنگی و اجتماعی قابل تعریف با نظام‌های کنترل کیفیت می‌باشد و بوضوح ملموس است. با گریز به گذشته و یادآوری غنای فرهنگ، سنن و آداب ایرانی در گذشته و همینطور زمان حال خواستیم آینده‌ای مبتنی بر این پیشینه را به تصویر بکشیم.
از سویی استانداردهای جهانی مدنی و فرهنگی که راه درازی تا تکامل را در پیش دارند، از قدیم تاکنون بخش اعظمی را مدیون تمدن ایران زمین بوده‌اند. پس می‌توانیم باهمتی همگانی نه مثال ژاپن در برابر امریکا در علوم، تکنولوژی پیشرفته و اقتصاد، بلکه دوباره مثال ایران باستان در برابر دنیا را یادآور شویم.
در این فرصت به رسم تلمذ و آداب آن از تمامی اساتیدی که ما را در غنا و اتمام این پروژه یاری دادند قدردانی می‌نماییم. از آقایان:
مدیریت محترم تولید جناب مهندس صدیف:
آقای ضیاء بخش و آقای مهدی جان‌محمدی و همه دوستانی که به نوعی در این پروژه بر ما منت گذاشتند، بار دیگر کمال تشکر و قدردانی را می‌نمائیم.
سه استاندارد اولیه سری ISO 9000 سال 2000
ISO 9000: 2000, QUALITY MANAGEMENT SYSTEMS – FUNDAMENTAL AND VOCABULARY
ایزو 9000 – نظام‌های مدیریت کیفیت – مبانی و اصطلاحات
ISO 9001 : 2000, QUALITY MANAGEMENT SYSTEMS-REQUIREMENTS
ایزو 9001 – نظام‌های مدیریت کیفیت – نیازمندی‌ها
ISO 9004 : 2000 , QUALITY MANAGEMENT SYSTEMS – GUIDANCE FOR PERFORMANCE IMPROMVEMENT
ایزو 9004 – نظام‌های مدیریت کیفیت – راهنمایی برای بهبود عملکرد
نمای کلی ISO 9001-2000
محتوای ISO 9001 : 2000
مقدمه
پیشگفتار
کلیات
فرایندگرایی
ارتباط با ایزو 9004
سازگاری با سایر نظام‌های مدیریت
نظام‌های مدیریت کیفیت – نیازمندی‌ها
دامنه
کلیات
کاربرد
استاندارد مرجع
اصطلاحات و تعاریف
نظام‌های مدیریت کیفیت
نیازمندی‌های عام
نیازمندی‌های مستندسازی
4-2-1- کلیات
4-2-2- نظامنامه کیفیت
4-2-3- کنترل مستندات
4-2-4- کنترل سوابق
سیستم‌های مدیریت کیفیت – نیازمندی‌ها ISO 9001 : 2000
دامنه کاربرد
استاندارد مرجع
واژگان و تعاریف
سیستم مدیریت کیفیت
مسئولیت مدیریت
مدیریت منابع
تحقق محصول
اندازه‌گیری، تحلیل و بهبود
سیستم مدیریت کیفیت
4-1- نیازمندی‌های عام
مشخص نمودن فرایندها
مشخص نمودن ترتیب و اثرات متقابل این فرایندها با هم
مشخص نمودن معیارها و روش‌های مورد نیاز برای تضمین عملکرد و کنترل مؤثر این فرایندها
کسب اطمینان از در دسترس بودن منابع و اطلاعات لازم برای حمایت عملکرد، ثبت، کنترل و نمایش نتایج این فرایندها
اندازه‌گیری، ثبت، کنترل و تحلیل این فرایندها و اجرای اقدامات لازم برای دستیابی به نتایج طرح‌ریزی شده و بهبود مستمر
سازمان باید این فرایندها را مطابق نیازمندی‌های این استاندارد بین‌المللی، مدیریت کند.
هنگامی که از فرایندهای تأمین‌کنندگان خارج از سازمان استفاده می‌شود و این فرایندها بر کیفیت محصول مؤثر هستند؛ کسب اطمینان از تحت کنترل بودن چنین فرایندهایی ضروری است.
4-2 – نیازمندی‌های مستندسازی
نظام مستندسازی نظام مدیریت کیفیت باید شامل موارد زیر باشد:
بیانیه‌های مستند خط‌مشی کیفیت و اهداف کیفیت
نظامنامه کیفیت
روش‌های اجرایی مدون مطابق نیاز این استاندارد
مستندات مورد نیاز سازمان برای کسب اطمینان از طرح‌ریزی، عملکرد و کنترل مؤثر فرایندها
سوابق مورد نیاز این استاندارد بین‌المللی
یادآوری 1- هنگامی که اصطلاح «روش اجرایی مدون» در این استاندارد بین‌المللی به کار گرفته می‌شود؛ نیاز به تهیه، تدوین، اجرا و تداوم وجود دارد.
وسعت نظام مستندسازی نظام کیفیت به عوامل زیر بستگی دارد:
اندازه و نوع سازمان
پیچیدگی و تأثیر متقابل فرایندها
صلاحیت کارکنان
یادآوری 2 – روش‌های اجرایی مدون و مستندات می‌توانند در هر واسطه به هر شکل یا نوع موجود باشند.
مسئولیت مدیریت
5-1- تعهد مدیریت
مدیریت ارشد باید شواهدی دال بر ارتقاء و بهبود نظام مدیریت کیفیت از طرق زیر فراهم نماید:
اعلام اهمیت پاسخگویی به نیازهای مشتریان و نیازمندی‌های آئین‌نامه‌ای و قانونی
ایجاد خط‌مشی کیفیت و اهداف کیفیت
انجام بازنگری مدیریت
کسب اطمینان از فراهم بودن منابع لازم
5-2- مشتری‌گرایی
مدیریت ارشد باید اطمینان یابد که نیازها و خواسته‌های مشتریان مشخص و با هدف دستیابی به رضایت مشتری اجرا شده‌اند.
5-3- خط‌مشی کیفیت
مدیریت ارشد باید مطمئن شود که خط‌مشی کیفیت:
الف) با مقصد سازمان تناسب دارد.
ب) شامل تعهد دستیابی به نیازمندی‌ها و بهبود مستمر سیستم مدیریت کیفیت است.
پ) چارچوبی برای برپایی و بازنگری اهداف کیفیت ایجاد می‌کند.
ت) برای سطوح مقتضی سازمان اعلام و به وسیله آنها درک شده است.
ث) برای تداوم مناسب بودن مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
5-4- طرح‌ریزی
5-4-1- اهداف کیفیت
مدیریت ارشد سازمان باید مطمئن شود که اهداف کیفیت در سطوح و عملکردهای مختلف سازمان مشخص شده‌اند. اهداف کیفیت باید قابل اندازه‌گیری بوده و با خط‌مشی کیفیت سازمان سازگار باشند.
7- تحقق محصول (Product Realization)
7-1- طرح‌ریزی فرایندهای تحقق (Palnning of Realization Process)
تحقق محصول به رشته‌ای از فرایندهای اصلی و فرعی مورد نیاز برای دستیابی به محصول اتلاق می‌گردد. طرح‌ریزی برای فرایندهای تحقق باید با سایر نیازمندی‌های نظام کیفیت سازگار باشد و متناسب با عملیات جاری سازمان مستند گردد.
در طرح‌ریزی فرایندها برای تحقق محصول، سازمان باید در موارد مقتضی به نکات زیر توجه نماید:
الف) اهداف کیفیت و نیازمندی‌های محصول
ب) نیاز به ایجاد فرایندها، مستندات و فراهم کردن منابع و امکانات خاص برای محصول
پ) تصدیق، صحه‌گذاری، ثبت، کنترل، نمایش، آزمایش‌ها و بازرسی‌های مورد نیاز برای محصول مورد نظر و معیارهای پذیرش
ت) سوابق مورد نیاز برای کسب اطمینان از ا نطباق فرایندهای تحقق و محصول منتج از آنها
یادآوری: مستندی که چگونگی فرایندهای نظام مدیریت کیفیت و منابع مورد نیاز را برای یک محصول خاص، پروژه و یا قرارداد خاص تشریح می‌کند؛ طرح کیفیت نامیده می‌شود.
8-4- تحلیل اطلاعات
سازمان باید برای تعیین مناسب بودن و کارایی نظام کیفیت و مشخص نمودن بهبودهای احتمالی انجام شده، اطلاعات لازم را جمع‌آوری و تحلیل نماید. این اطلاعات شامل موارد به دست آمده از فعالیت‌های اندازه‌گیری، ثبت، کنترل، نمایش و سایر منابع مربوطه خواهد بود.
سازمان باید اطلاعات مذکور را برای دستیابی به اطلاعات پردازش شده، تحلیل نماید.
رضایت مشتری
انطباق با نیازمندی‌های محصول
ویژگی‌ها و سمت و سوی فرایندها و محصولات شامل فرصت‌های اقدامات پیشگیرانه
تأمین‌کنندگان
8-5- بهبود
سازمان باید فرایندهای لازم را برای بهبود مستمر نظام مدیریت کیفیت طرح‌ریزی و مدیریت نماید. سازمان باید بهبود مستمر نظام کیفیت را از طریق به‌کارگیری خط‌مشی کیفیت، اهداف، نتایج ممیزی‌های داخلی، تحلیل اطلاعات، اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه و بازنگری مدیریت تسهیل نماید.
اصل مشتری‌گرایی و استاندارد ISO 9001-2000
برای نشان دادن اهمیت اصل مشتری‌گرایی و نقش آن در محتوای استاندارد
ISO 9001-2000 ، می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
ارائه مدل فرایندگرایی (Model of the Process Approach)
در این استاندارد نظام کیفیت به فرایندی تشبیه شده که داده‌های آن نیازمندی‌های مشتری و ستانده‌های آن رضایت مشتری است. بهبود مستمر این نظام نیز در راستای کسب رضایت مشتری طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی می‌شود. مدل فرایندگرایی در شکل 1 ارائه شده است.
در دامنه استاندارد، محور اصلی رضایت مشتری است.
ارائه بند 5-2- مشتری‌گرایی در سر فصل، 5- مسئولیت مدیریت و تأکید بر اینکه مدیریت ارشد سازمان باید اطمینان یابد که خواسته‌ها و نیازهای مشتریان مشخص شده و به نیازمندی‌هایی تبدیل شده‌اند که حاصل آن رضایت مشتری است.
ارائه بند 5-6-2- استفاده از بازخورهای مشتری به عنوان داده به بازنگری مدیریت و ارائه بند 5-6-3- بهبود محصول با توجه به نیازمندی‌های مشتری به عنوان ستانده از بازنگری مدیریت.
ارائه سر فصل 7-2- مشتری – فرایندهای مرتبط و تأکید ویژه بر شناسایی نیازمندی‌های مشتری، بازنگری این نیازمندی‌ها و ارتباطات با مشتری در بندهای مختلف این سر فصل.
تأکید بر مراقبت از اموال متعلق به مشتری و گزارش مستمر وضعیت این اموال به مشتری در بند 7-5-4- اموال مشتری
تأکید بر اندازه‌گیری، ثبت، کنترل و نمایش رضایت یا عدم رضایت مشتری به عنوان یکی از شاخص‌های کارایی نظام کیفیت در بند 8-2-1- رضایت مشتری
تأکید بر تجزیه و تحلیل اطلاعات برای آگاهی از رضایت مشتری در بند 8-4- تحلیل اطلاعات
علاوه بر این، سمت و سوی استاندارد و جهت‌گیری کلی آن ارضای مشتری گرایی در ارتباط تنگاتنگ با سایر اصول مدیریت کیفیت است.
اصل 4- فرایندگرایی
هنگامی که فعالیت‌ها و منابع مرتبط به صورت یک فرایند مدیریت شوند؛ نتایج مطلوب با کارایی بیشتری حاصل می‌شوند.
مزایای اصلی:
کاهش هزینه و کاهش زمان، با بکارگیری مؤثر منابع
نتایج قابل پیش‌بینی، پیوسته و مطلوب
اولویت‌بندی و تمرکز بر فرصت‌های بهبود
به کارگیری اصل فرایندگرایی سازمان را به موارد زیر راهبری می‌کند:
تعریف نظام‌مند فعالیت‌های ضروری برای دستیابی به نتایج مطلوب
ایجاد مسئولیت و پاسخگویی برای مدیریت فعالیت‌های کلیدی
تحلیل و اندازه‌گیری قابلیت فعالیت‌های کلیدی
مشخص نمودن فصل مشترک فعالیت‌های کلیدی درون و بین واحدهای مختلف سازمان
تمرکز بر عواملی نظیر منابع، روش‌ها و مواد که فعالیت‌های کلیدی سازمان را بهبود می‌دهند.
ارزیابی خطرات، نتایج و تأثیر فعالیت‌ها بر مشتریان، پیمانکاران و سایر ذینفعان
3-4-1- فرایند (Process)
«مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط با هم یا مؤثر بر هم که داده‌ها را به ستانده‌ها تبدیل کند؛ فرایند نامیده می‌شود.»
داده‌های یک فرایند، عموماً ستانده‌های فرایندهای دیگر هستند.
فرایندهای یک سازمان عموماً طرح‌ریزی می‌شوند و تحت شرایط کنترل شده اجرا می‌گردند تا تولید ارزش کنند.
عموماً فرایندی را که منطبق بودن محصل ناشی از آن به آسانی و به نحو اقتصادی قابل تأیید نباشد؛ فرایند ویژه می‌نامند.
منبع ISO 9000 : 2000 (E)
فرایندهای ریخته‌گری چه هستند؟
ریخته‌گری خود یک فرایند اصلی است که از فرایندهای فرعی متعددی تشکیل شده که برخی از آنها در زیر ارائه شده‌اند:
فرایند تولید قالب
فرایند تولید ماهیچه
فرایند تولید مذاب
فرایند جوانه زنی
فرایند تمیزکاری
فرایند بازکاری
فرایند تعمیر
فرایند بسته‌بندی
مراحل هفت‌گانه بهبود فرایند
بسیاری از تلاش‌هایی که برای بهبود فرایندها انجام می‌شوند؛ به شکست می‌انجامند. دلیل عمده این شکست‌ها نبودن یک روش نظام‌مند برای اجرای بهبودها است. به‌کارگیری روش نظام‌مند هفت مرحله‌ای زیر می‌تواند در موفقیت این تلاش‌ها مؤثر واقع گردد.
مشخص نمودن مرزهای فرایند
مشخص نمودن فرایند مورد نظر
تعیین شروع و پایان فرایند
مشخص نمودن داده‌ها و ستانده‌های فرایند
مشخص نمودن قصد از تحلیل فرایند
انتخاب معیارهای مقتضی
مشخص نمودن نوع تحلیل
مشاهده دقیق مراحل فرایند
مشاهده دقیق مراحل فرایند
ثبت تمام مراحل فرایند
مشخص نمودن توالی مراحل و نوع جریان
طبقه‌بندی و مشخص کردن نوع جریان هر مرحله
رسم نمودار گردش عملیات
جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با فرایند
تدوین طرح عملیات
جمع‌آوری اطلاعات
ثبت و پردازش اطلاعات
تحلیل اطلاعات
پردازش و خلاصه کردن اطلاعات
تحلیل اطلاعات
شخص نمودن موارد بهبود
مشخص نمودن موارد بهبود
اولویت‌بندی موارد بهبود
طرح‌ریزی برای بهبود
تدوین طرح‌های عملیات
مشخص نمودن دستاوردها
مقایسه قبل و بعد از بهبود
اجرای بهبود و نمایش نتایج
مشخص نمودن روش اجرای بهبود
اجرای بهبود
نمایش نتایج