مقدمه:
به لطف خدا و با استفاده از تجربیات بدست آمده در دوره کارآموزی در شرکت سایپا اطلاعات مفیدی بدست آورده‌ایم که با استفاده از برخی کتابها این اطلاعات را تکمیل کرده و بصورت مکتوب در آورده‌ام شرکت سایپا که در آن مشغول به کار آموزی
خلاصه: یکی از وسایل بسیار مهم درکارهای امروزی ما ماشین یا همان خودرو می‌باشد که باعث شده بسیاری ازمشکلات حمل و نقلی را راحت کند. و این وسیله تقلیه که باعث بحرکت درآمدن آن موتور می‌باشد مورد بحث ما می‌باشد.
موتور از اجزاء بسیار زیادی تشکیل شده که باعث بوجود آوردن توان مفید میشود. و حرکت اصلی یک خودرو بستگی به موتور آن ماشین دارد.
موتور:
تعریف: موتور یا همان مولد قدرت که باعث به حرکت درآمدن هر نوع وسیله مکانیکی میشود. به نمونه‌ای از آن وسایل ماشین می‌باشد که درباره آن توضیح می‌دهیم.
قسمتهای سوار شده یا mix (میکس) شده با موتور را به ترتیب می‌توان نام برد.
1-قطعات ثابت و متحرک
2-سیستم خنک‌کاری
3-سیستم روغن کاری
4-سیستم سوخت رسانی
5-سیستم جرقه زنی
و همه این 5 مورد باعث تشکیل موتور یا مولد قدرت میشود.
موتور پراید همانند دیگر ماشینها از یک سری سوپاپها و سیلندرها و رینگها و … تشکیل شده است که تقریباً ظریفتر و جمع و جورتر می‌باشد.موتور پراید بر خلاف یکسری ماشینها که موتور آنها در راستای محور ماشین یعنی محور طولی قرار دارند در محور عرض قرار دارد.
1-قطعات ثابت و متحرک
اسپکها
گیت
سیت
سوپاپ
سرسیلندر
کانالهای آب
7-کانالهای روغن
1-بلوکه سیلندر
2-بوش سیلندر
3-پولکها
4-کانالهای آب
5-کانالهای روغن
6-محفظه لنگ
7-رنگ پیستون
8-شاتون
9-میلنگ
10-اویل پمپ
11-میل سوپاپ
پس از تفکیک قسمتهای مختلف یک موتور در این قسمت راجع به عملکرد و عیوب احتمالی و برطرف کردن عیبها توضیح خواهیم داد.
معایب قسمت سر سیلندر
1-معمولاً سرسیلندرها در دو نوع 1-چدنی 2-آلیاژ آلومینیوم وجود دارند.
یکی از ایرادهای مهم سرسیلندرها تاب برداشتن یا ترکیدگی که معمولاً در نوع چدنی بیشتر است می‌باشد و ایراد دیگر که معمول است خورندگی فلز در مقابل آب که دارای رسوبات گچی است و این رسوبات در دراز مدت روی فلزات اثر گذاشته و مخصوصاً در کانالهای آب سیلندر و سر سیلندر اثر گذار بوده و خورندگی ایجاد می‌کند و همچنین باعث ایجاد در رسوبات گچی در کانال گشته و در نهایت موجب افت عمل خنک کاری در گرمای معمول موتور می‌گردد. و همچنین از عمر مفید موتور کاسته خواهد شد.
سیت و گیت:
معمولاً به جای نشت پخ سوپاپ سیت و به راهنمای ساق سوپاپ گیت سوپاپ گویند.
که درتعمیرات معمولاً مورد بازرسی تعمیر و تعویض قرار می‌گیرد.
چنانچه سیت معیوب باشد (عدم آب‌بندی و خوردگی پخ) باعث فرار کمپرس در زمان انفجار و تراکم می‌گردد. و چنانچه مربوط به سوپاپ دود باشد صدای یکنواخت کمپرس در اگروز شنیده میشود. و چنانچه مربوط به سوپاپ هوا باشد به صورت کمپرس و عطسه در هنگام گازدادن در کاربراتور شنیده میشود.
لازم به ذکر است چنانچه سوپهای هم بسوزند (سوپاپ دررو هوا) ممکن است چنین حالتهای احساس گردد که در هر دو صورت باید سرسیلندر باز و تعمیر گردد.
تعمیر و تعویض سیت وگیت معمولاً در تراشکاری صورت گرفته و با روغن سمباده و سنگهای مخصوص فرز دستگاه سوپاپ تراش این قسمتها را تعمیر و ترمیم می‌نمایند.
سوپاپ
سوپاپها معمولاً در دو نوع به نامهای سوپاپ دود وجود دارد که این دو تفاوتهایی از نظر شکل ظاهری با یکدیگر دارند.
1-سوپاپ دود از هوا مقاومتر است.
2-بشقابک سوپاپ هوا از سوپاپ دود بزرگتر است
3-ساق سوپاپ دود لاغرتر است
همانطور که قبلاً گفته شده از معایب سوپاپ نیم روز شدن- سوختن- عدم آب بندی و چسبندگی- کج شدن- پیچیدگی و غیره می‌باشد. و برای تشخیص این معایب به طریقه زیر عمل می‌نمائیم.
یکی از روشهای کنترل سوپاپ کمپرس‌گیری از سیلندر موتور می‌باشد. که با این روش می‌توان حدس زد که سوپاپ سالم و یا معیوب است به همین منظور به این طریق عمل می‌نمائیم و باید توجه داشت در کمپرس‌گیری اختلاف فشار تا (pis20 یا at3/1) به علت خطای طراحی سرسیلندر و محفظه احتراق مجاز است.
مقدار تراکم موتورهای تقریباً به طریق جدول زیر می‌باشد.
نکات قابل توجه در کنترل سلامت سوپاپ:
1-قبل از هر چیز سوپاپها را طبق استاندارد کارخانه سازنده فیلترگیری نمایید.
2-سوپاپ را از لحاظ چسبندگی کنترل نمایید.
3-سوپاپ را از لحاظ کج بودن کنترل نمایید.
4-سوپاپ را از لحاظ لقی جانبی کنترل نمایید.
پس از فیلترگیری و مطمئن شدن از تلرانس مجاز دم سوپاپ دستگاه کمپرس سنج را آماده کرده و شمع سیلندر شماره 1 را باز کرده و کمپرس سنج را در محل می‌بندیم. و استارت می‌‌زنیم و مقدار کمپرس تراکم را کنترل کرده و یادداشت می‌کنیم.
لازم به ذکر است که در حالت درجا باید دور موتور را زیاد کرده و این عمل با گاز دادن انجام می‌گیرد.
مقدار کمپرس تک تک سیلندرها را کنترل و یاداشت می‌نمائیم و چنانچه اختلاف فشار بیش از حد معمول (مجاز) باشد یکی از دلایل، آب بندی نبودن سوپاپ به دلایل فیلترگیری غلط یا سوختن سوپاپ یا خرابی سیت می‌باشد.
در ادامه کار با تنظیم نمودن دقیق موتور و زدن روغن به درون سیلندر مذکور در ناحیه محل بستن شمع و گرفتن کمپرس مجدد اگر کمپرس تراکم افزایش پیدا کرد دلیل چسبندگی رینگها بتون است. ولی اگر در کمپرس‌گیری مجدد افزایش تراکم نداشتیم سوپاپ سوخته و باید سرسیلندر را باز و نسبت به ترمیم آن اقدام نمود.
لازم به ذکر است اختلاف فشار تراکم سیلندر اگر به حدود 35% تا 7% آتمسفر برسد مربوط به خرابی سوپاپ است.
طریقه دیگر نشت‌یابی (عیب‌یابی) سوپاپهای به روش کمپرسور بالاست.
در این روش شمعهای موتور را تماماً باز کرده و سرشیلنگ بادرا با رابط مخصوص جاشمعی روی قسمت جا شمع بسته و ماشین را متوقف و در دنده یک قرار می‌دهیم سپس فشار باد را کم کرده و به صدای اضافه فرار باد گوش می‌دهیم. چنانچه صدای فرار باد از اگزوز شنیده شود دلیل نشتی در سوپاپ دود است و اگر در کاربراتور شنیده شود دلیل سوختن سوپاپ هوا می‌باشد. لازم به ذکر است که سیلندر مورد آزمایش باسد در وضعیت پایان تراکم و اول احتراق قرار گیرد تا سوپاپها کاملاً نشته باشند.
چسبندگی سوپاپ:
منظور از چسبندگی سوپاپ، گیرکردن سوپاپ درون گیت است که به این عمل چسبندگی سوپاپ گویند.
علائم چسبندگی سوپاپ
1-موتور ریپ می‌زند.
2-گاهی مواقع شعله آتش در دهانه کاربراتور دیده میشود.
3-دور موتور دائماً در نوسان است و صدای ضربه‌دار موتور به گوش می‌رسد.
اینها از دلایل چسبندگی سوپاپ است که با باز کردن درب سوپاپ و نگاه کردن به دم سوپاپها، و خودرو راروشن می‌کنیم. معمولاً سوپاپ چسبنده شده با سختی حرکت می‌کند. و خلاص زیادی با اسیک سوپاپ دراد و معمولاً با صدا همراه است. و در بعضی از مواقع باعث گیج شدن سوپاپ یا شکستن اسبک هم می‌گردد.
دلایل دیگر چسبندگی
-در اثر گرمای زیاد
-مناسب نبودن خلاص درون گیت
-ناخالص در روغن موتور
-رسوب داشتن سوپاپ و ساق سوپاپ
طریقه برطرف کردن چسبندگی سوپاپ:
-موتور را روشن می‌کنیم تا به گرمای مطلوب در حد نرمال برسد.
-روی ساق سوپاپ کمی نفت و یا روغن زده.
-می‌توانید با ریختن مایع اسپتس مخصوص که شرکت نفتی در چنین مواقعی توصیه می‌کند استفاده نمایید. پس از انجام مراحل فوق می‌توان صحت درستی کار سوپاپ را از لحاظ چسبندگی کنترل کرد. و چنانچه برطرف نگردید نسبت به بازکردن سرسیلندر اقدام نمایید.
طریقه کنترل سوپاپ در تعمیرات:
چنانچه سرسیلندر را باز کرده باید سوپاپها را کنترل نمایید و چنانچه نیاز به تعمیر دارند. (آب بندی و سوپاپ تراش). تعمیر و در غیر اینصورت تعریض نمایید که در اغلب مواقع سوپاپها را آب بندی و تعمیر می‌نمایند.
طریقه آب‌بندی سوپاپ:
1-روش دستی
2-روش برقی (با دلایل برقی).
روش دستی:
در این روش همانطور که در یک شکل زیر مشاهده می‌نمایید ابتدا جای سوپاپها را تمیز نموده (سیت گیت پخ سوپاپ). پس لاستیک آب‌بندی را به بشقابک سوپاپ چسبنانده و با زدن کمی روغن به ساق سوپاپ و مالیدن روغن سمباده به پخ سوپاپ، سوپاپ را در جای خود قرار داده و به روش چرخش دست به چپ و راست و کمی فشار به سمت پائین عمل آب‌بندی را شروع می‌کنیم.
پس از چند دقیقه عمل آب‌بندی با پارچه ای تمیز پخ سوپاپ و سیت آن را تمیز کرده و به دقت نگاه می‌کنیم. و چنانچه احساس شد که آب‌بندی کامل و سطوح سیت و پخ کاملاً صاف و صیقلی است عمل آب بندی را متوقف و روی سوپاپ بعدی این عمل را تکرار می‌کنیم. لازم به ذکر است که این عمل با دو نوع روغن سمباده زبر و نرم صورت می‌گیرد. پس از انجام عمل آب بندی سوپاپها را توسط آچار مخصوص (فنذ جمع‌کن سوپاپ). جمع کرده و می‌بندیم.
کنترل لقی جانبی سوپاپ (کنترل گیت)
این لقی دارای حد مجاز تعیین شده از سری کارخانه سازنده می‌باشد.
طریقه کنترل این لقی به سه صورت می‌باشد.
1-میکرومتر 2-ساعت اندازه گیری 3-فیلر میله‌ای.
به همین منظور قبل از اندازه‌گیری باید سطح داخلی گیت را کاملاً شستشو داده و خشک نماییم. سپس طبق شکل ساعت اندازه‌گیری را نصب نموده و با حرکت جانبی تلرانس آن را روی عقربه‌های ساعت اندازه‌گیری کنترل نمائیم. ضمناً باید توجه داشت که پایه ساعت نسبت به میله ساعت اندازه‌گیری 900 باشد.
چنانچه لقی از حد مجاز بیشتر باشد در بعضی از اتومبیل ها مانند پراید گیت تعمیر می‌گردد. یعنی با برقو زدن از سوپاپهای اور سایز استفاده میشود.