فصل اول . . .
آشنایی کلی با مکان کار آموزی
مقدمه
امروزه نقش کلیدی صنعت پتروشیمی در توسعه اقتصادی کشورهای مختلف جهان بر کسی پوشیده نیست و نیاز روز افزون جوامع بشری به محصولات تولیدی آن، توجه کشورها را به ایجاد کارخانه‌های تولیدی و جلب سرمایه به سمت پتروشیمی معطوف داشته است.
یکی از مهمترین ویژگیهای صنعت پتروشیمی ارزش افزوده بسیار بالای آن است. بدین معنی که با تغییرات شیمیایی و فیزیکی بر روی هیدروکربورهای نفتی و گازی می‌توان ارزش محصول را به میزان 10 تا 15 درصد افزایش داد. از ویژگیهای دیگر این صنعت، تنوع محصولات آن و تامین مواد اولیه هزاران کارگاه و کارخانه صنایع پایین دستی آن میباشد که از نظر اشتغال‌زایی و کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی نقش بسیار مؤثری در اقتصاد کشور دارد.
خوشبختانه به دلیل وجود منابع اولیه فراوان (نفت و گاز) و عوامل دیگر، تولید مواد پتروشیمی در ایران مورد توجه و عنایت خاصی قرار گرفته است. کشور ما پس از پشت سر گذاشتن سالهای دفاع مقدس، گسترش صنعت پتروشیمی را در نظر داشته و با پایان یافتن جنگ تحمیلی بلافاصله ترمیم و بازسازی کارخانه‌های آغاز گردید و پروژه‌های بزرگی به تدریج به مرحله اجرا درآمدند.
طرح استراتژیک توسعه تولیدات شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیش از 30 پروژه مهم در پانزده سال آینده دستیابی به 43 میلیون تن فرآورده‌های مختلف پتروشیمی را محقق می‌سازد. با اجرای طرحهای مهم منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در بندر امام (ره) و عسلویه پیش‌بینی می‌شود رقم صادرات برون مرزی به 30 میلیون تن در سال برسد.
به طور کلی محصولات پتروشیمی در ساخت موادی نظیر لاستیک ها، پلاستیک ها، شوینده ها، کودها، چسبها، اسیدها، رنگها، سموم و الیاف مصنوعی که هر کدام ماده اولیه صدها مواد دیگر هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
طرحهای جدید در پتروشیمی بندر امام (واحدهای پارازیلین و M.T.B.E ) و پتروشیمی رازی، با راه‌اندازی واحدهای دانه‌بندی گوگرد، تفکیک مایعات گازی و توسعه واحدهای آمونیاک و اوره و همچنین متانول و دانه‌بندی گوگرد پتروشیمی خارک، از جمله پروژه‌های مهمی بودند که به ثمر رسیده‌اند.
در ادامه برنامه توسعه اقتصادی دولت مبنی بر کاهش تصدی‌گری بر شرکت‌های دولتی، سهام واحدهای پتروشیمی آبادان، فارابی، خارک، شیراز، اراک و اصفهان وارد معاملات بورس شده‌اند.
طرحهای جدید پارازیلین و M.T.B.E در پتروشیمی بندر امام و دانه‌بندی گوگرد، تفکیک مایعات گازی، توسعه واحدهای آمونیاک و اوره در پتروشیمی رازی و متانول و دانه‌بندی گوگرد در پتروشیمی خارک از جمله پروژه‌های مهمی بودند که به ثمر رسیده‌اند.
مواد اولیه مصرفی
1. گاز
اصلی‌ترین خوراک مجتمع گاز است که از هفت حلقه چاه اختصاصی شرکت واقع در منطقه مسجد سلیمان استخراج می‌گردد. عمق این چاه‌ها به تفاوت از 3960 تا 4270 متر است که گاز مورد نیاز مجتمع را با فشاری در حدود 150 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع (2200 پوند بر اینچ مربع) تامین می‌نمایند.این گاز جاوی 24% ئیدروژن سولفوره (H2S) 64% متان و 11% گاز کربنیک است و بقیه آن را ئیدروکربورهای سبک تشکیل می‌دهد. که مخلوط آنها را (گاز ترش) نامیده‌اند. گاز ترش پس از نم‌زدایی در واحد جذب آب (DEHYDRATION PLANT) مسجد سلیمان، بوسیله یک خط لوله 20 اینچی بطور 174 کیلومتر که حداکثر ظرفیت آن در حال حاضر حدود 220 میلیون فوت مکعب در روز میباشد. به مجتمع فرستاده می‌شود.
در پاره‌ای از مواقع میزان گاز مذکور جدابگوی نیاز مصرفی مجتمع نباشد، کمبود آن از طریق شرکت ملی گاز منطقه اهواز تامین می‌گردد.
2.خاک فسفات
ماده خام و اساسی دیگری که در مجتمع بکار می‌رود، خاک فسفات است و از کشورهایی نظیر مراکش، توگو، اردن تامین و به وسیله کشتی در اسکله اختصاصی مجتمع تخلیه می‌شود. منابع موجود خاک فسفات در اطراف بافق یزد از جهت کمیت و کیفیت پاسخگوی نیاز این مجتمع نمی‌باشد.
3. آب
آب مصرفی مجتمع به وسیله خط لوله و کانال آبرسانی منطقه، از رودخانه کارون واقع در 20 کیلومتری اهواز ( (محل کوت امیر) به مسافت 80 کیلومتر به سه مخزن آب مجتمع با گنجایش هر کدام 33000 مترمکعب، که اخیرا جهت افزایش ذخیره آب مورد نیاز کارخانجات مجتمع احداث شده‌اند، به صورت ذیل مصرف می‌شود:
الف) آب صنعتی که پس از تصفیه شیمیایی و گرفتن املاح آن جهت مصرف واحدها و دیگ‌های مولد بخار استفاده می‌گردد.
پ) آب آشامیدنی
ت) آب آتش‌نشانی و مصرفی
در ضمن بخشی از آب مورد نیاز چگالنده‌های واحدهای آمونیاک از طریق آب دریا تامین می‌شود. این آب به وسیله تلمبه‌خانه مجهزی مشتمل بر شش دستگاه تلمبه (با ظرفیت هر کدام 80 هزار متر مکعب در روز) که در کنار اسکله اختصاصی مجتمع قرار دارند، به واحدها ارسال می‌شود.
4. هوا
یکی دیگر از مواد مورد نیاز کارخانجات، هوا میباشد که به صورت خوای ابزار دقیق و مصرف فرآیندی استفاده می‌گردد. یکی از عناصر اصلی کودهای شیمیایی را ازت تشکیل می‌دهد و این عنصر مفید مستقیماً از هوا تامین می‌شود.
تاریخچه
مجتمع پتروشیمی رازی یکی از مهمترین کارخانه‌های تولید کودهای ازته و فسفاته و مواد شیمیایی کشور میباشد. اولین فاز واحدهای این مجتمع در سال 1349 به دنبال عملیات ساختمانی چهار ساله به بهره‌برداری رسید. به علت قدمت واحدها و صدمات وارده در جنگ تحمیلی، ظرفیت قابل حصول به میزان 2،400،000 تن رسید، انتضار است با تکمیل پروژه‌های در دست اجرا واحدهای تولیدی به ظرفیت بیش از 3،000،000 (سه میلیون تن) در سال برسد.
این مجتمع بزرگترین تولیدکننده آمونیاک، کود اوره، اسید سولفوریک و گوگرد و تنها تولیدکننده اسید فسفریک و کود دی‌آمونیم فسفات (کود مخلوط فسفات و سولفات آمونیوم) در ایران میباشد. فرآورده‌های مذکور علاوه بر تامین نیازهای داخلی، سالیانه با صدور گوگرد، آمونیاک، اوره و اسید سولفوریک به بازارهای جهانی نقش ارزنده‌ای در رفع نیازمندی‌های ارزی مجتمع و صنایع و پتروشیمی را ایفا می‌نماید.
موقعیت جغرافیایی
مجتمع پتروشیمی رازی در زمینی به مساحت 100 هکتار و در منطقه بندر امام خمینی، واقع در شمال‌شرقی خور موسی، در 66 کیلومتری از مدخل ورودی خلیج‌فارس و در شمالی‌ترین بخش این خلیج قرار دارد.
موقعیت این مجتمع نسبت به منطقه ویژه اقتصادی در شکل صفحه بعد مشخص شده است.
منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در محدوده ای به وسعت 1700 هکتار در جنوب غربی ایران و در ساحل خلیج فارس، واقع در شهرستان ماهشهر، بخش بندر امام خمینی قرار دارد. برابر طرح توسعه، وسعت منطقه به بیش از 2500 هکتار افزایش خواهد یافت.
این منطقه با توجه به موقعیت طبیعی و جغرافیایی و همچنین برخورداری از تسهیلات قانونی مناطق ویژه، به منظور توسعه صنعت و تجارت (بالاخص صنایع پایین دستی آن) تأمین منافع اقتصادی و اجتماعی و ملی، جذب تکنولوژی های جدید و افزایش اشتغال، ایجاد گردیده است.
از نظر موقعیت جغرافیایی منطقه از طریق بندر امام خمینی به آبهای آزاد بین المللی و از طریق راه آهن سراسری به ترکیه، اروپا و آسیای مرکزی دسترسی دارد. این منطقه به عنوان بخشی از استان خوزستان و همجواری با مجتمع های عظیم پتروشیمی بندر امام، رازی و فارابی، همانند یک گلوگاه استراتژیک در مناطق نفت و گاز ایران عمل کرده، دستیابی به منابع نفت و گاز، مواد اولیه و خوراک واحدهای صنعتی را پیش از پیش تسهیل می نماید.