گزارش کارآموزی بررسی عملکرد و نگهداری از سد و شبکه در استان خوزستان در سازمان آب و برق خوزستان (اهواز)

مقدمه

استان خوزستان با وسعت 67282 کیلومتر مربع دارای 5 رودخانه‎ کارون ، دز ، کرخه ، زهره و هندیجان با آورد سالانه جمعاً 6/31 میلیارد مترمکعب آب می‎باشد . مجموع اراضی محدوده دشتها 2/4 میلیون هکتار است که از این مقدار حدود 6/1 میلیون هکتار قابل کشت است ( کلاسهای 1و2و3) در حال حاضر 4500000 هکتار از این اراضی به طریقه سنتی برداشت آب از رودخانه‎ها و حدود 220000 هکتار از طریق شبکه‎های مدرن ، آبیاری می‎شوند لذا اراضی آبی مورد استفاده کشاورزی جمعاً 670000 هکتار می‎باشند . سالانه حدود 7/7 میلیارد مترمکعب از آبهای سطحی به لحاظ عدم مهار و استفاده از دسترس خارح می‎شود .

اراضی در دست مطالعه و اجرا برای شبکه ‎های آبیاری حمدود 570000 هکتار است که میزان 240000 هکتار از آنها شامل بخشی از اراضی آبی فعلی است و جنبه بهبود آبیاری  داشته و مابقی بصورت توسعه آبیاری اراضی مورد توجه می‎باشند ، علیعذا یش‎بینی می‎شود با مهار تمامی آبهای جاری در رودخانه‎های خوزستان شبکه‎های آبیاری مدرن و سنتی به حدود 1000000 هکتار توسعه یابند. در اینجا جا دارد که از همه عواملی که در این مدت به من یاری رسانده و اطلاعات مورد نظر را در اختیار من قرار داده اند تشکر و قدردانی کنم (جناب مهندس سقاوی ، چوبدار ، عباسپور ، دعاوی)

امور نظارت بر شبکه های آبیاری :

این امور مسئولیت نظارت بر عهده دار بوده و در حال حاضر شرکت بهره برداری از شبکه های آبیاری ناحیه شمال ، گتوند ، کرخه و شاوور ، بهبهان و تولید و انتقال آب جنوب شرق ررا تحت نظارت دارد . تأمین و توزیع آب کشاورزی مورد نیاز در اراضی تحت پوشش بشرح زیر از اهداف عمده این امور می باشد . ضمناً مشخصات و تاریخچه سد مخزنی دز و شهید عباسپور که تامین کننده آب مطمئن برای بخشی از شبکه های استان می باشند در گزارش آمده است .

شرکت بهره برداری آبیاری ناحیه شمال :

اراضی شبکه آبیاری ناحیه شمال از سمت شمال به تپه ماهورهای شمال دزفول و از جهت جنوب به اراضی هفت تپه و رودخانه شاوور و از شرق به رودخانه شوره و              از مغرب به رودخانه کرخه محدود می گردد . در سال 1337 هم زمان با                     ساختمان سد دز مطالعه و طراحی قسمتی از شکه آبیاری در اراضی به                           مساحت 20000 هکتار به صورت آزمایشی توسط مهندسین مشاور عمران و منابع و شرکت هلندی هایدمی شروع و در اواسط سال 1341 ساختمان شبکه آبیاری آزمایشی دز آغاز و در اوایل شهریور 1342 به بهره‎برداری رسید .

 با تکمیل و بهره‎برداری و بررسی نتایج طرح آزمایشی ، دز مطالعه و طراحی بقیه ازاضی آبخور رودخانه دز به مساحت خالص 72000 هکتار دیگر توسط مهندسین مشاور عمران شروع و از سال 1346 به مرحله اجرا درآمد و در آغاز ماه سال 1356 بطور کلی تکمیل گردید. شبکه آبیاری ناحیه شمال با مساحت ناخالص 125 هزار هکتار، که بزرگترین شبکه آبیاری کشور می‎باشد را تحت پوشش دارد اراضی شبکه‌ آبیاری دز از سمت شمال به تپه ماهورهای شمال دزفول و از جهت به راضی هفت‎تپه و رودخانه شاوور و از شرق به رودخانه شوره و از مغرب به رودخانه کرخه محدود می‎گردد.

سد دز

سد مخزنی دز یکی از تأسیسات بسیار مهم برقابی کشور است که از نظر تولید نیرو ، تأمین آب کشاورزی و کنترل سیلابها تأثیر بسزایی در زندگی اقتصادی و اجتماعی کشور ، بخصوص منطقه خوزستان دارد.

سازند محل سد از کنگلو مرای بختیاری مربوط به پلیوسن تشکیل گردیده و با توجه به دانه‎بندی کنگلومرا و غیرقابل نفوذ بودن آن و باریکی تنگه و یالهای پرشیب که ارتفاع هر کدام از آنها تا کف دره رودخانه حدود 500 متر می‎باشد . بهترین محل برای احداث سد قوسی بوده است. مخزن سد به ظرفیت 570/2 میلیارد متر مکعب و قدرت تنظیم آب سالیانه‎ای ، معادل 80 میلیارد متر مکعب است.

این سد دارای 2 واحد سرریز از نوع اوجی است که هر واحد مجهز به دو دریچه قطاعی می‎باشد و حداکثر قدت تخلیه سرریزها برابر 6000 متر مکعب در ثاینه است همچنین دو دهانه آبگیر در رقوم 275 متر در بدنه سد قرار گرفته که هر مجرا به چهار شاخه منشعب شده و هر شاخه یک واحد توربین 65 مگاواتی را تغذیه می‎کند آبگذری هر توربین در شرایط رقوم حداکثر 64 متر مکعب در ثانیه است و دارای 8 تورین می‎باشد که مجموعاً‌520 برق تولید می‎نمایند.

در رقوم 220 متر در بدنه سد 3 مجرای تخلیه با مدخل شیپوره‎ای که قطر خارجی آنا در سمت دریاچه 43/4 متر است بادبی حداکثر طراحی معادل 235 متر مکعب در ثانیه برای تأمین هدفهای زیر احداث شده است .

تخلیه جریانهای غلیظ در زمان وقوع سیلاب بمنظور کاهش انباشتگی رسوبات در مخزن سد.

 تأمین آب مورد نیاز پایین دست سد در شرایطی که سطح آب دریاچه به رقوم 290 متر نزول می‎کند و بناچار تولید برق آبی متوقف شده و خروج آب از توربین‎ها قطع می‎گردد.

 تأمین کسری خروجی از سد در شرایطی که آب خروجی از توربین‎ها تکافوی تأمین نیازهای کشاورزی و سایر مصارف و سایر مصارف را نمی‎کند.

 تخلیه سد در شرایط اضطراری تا رقوم 220 متر

(نمودار و جداول در فایل اصلی موجود است)

1- سد شهید عباسپور

سد شهید عباسپور در فاصله 135 کیلومتری شمال‎شرقی شهرستان اهواز و از نوع بتنی دو قوسی با ارتفاع 200 متر بر روی رودخانه کارون در نزدیکی روستای کوشک احداث گردیده است. این سد دارای سه سرریز با ظرفیت تخلیه 16500 متر مکعب در ثانیه می‎باشد و همچنین یک تکیه‎گاه بتنی با ارتفاع حدود 56 متر برای تحمل نیروهای رانش فوقانی سمت چپ سد، که تشکیل دیواره انتهائی سمت راست سازه سرریز را نیز می‎دهد در تکیه‎گاه سمت چپ سد احداث شده است .

در قسمت پایاب در فاصله 56 متری از بدنه سه نیروگاهی به قدرت 1000 مگاوات ( دارای چهارتوربین که هر کدام با قدرت 250 مگاوات) ساخته شده است. با توجه به توپوگرافی منطقه ، مخزن سد شهید عباسپور با سطحی معادل 54 کیلومتر مربع دارای قابلیت ذخیره حدود 3 میلیاردمتر مکعب آب می‎باشد.

از لحاظ موقعیت زمین‎شناسی پی سد بر روی تشکیلات سازند آهک آسماری متعلق به دوران الیگومیوسن بنا نهاده شده است در این محل رودخانه کارون دره نسبتاً عمیق و پرنشیبی را بموزات جریان و تقریباً عمود بر لایه‎های طاقدیس کارون ایجاد کرده است . سنگ آهک آسماری در  محل احداث به سه طبقه تحتانی ، میانی و بالایی که دارای صخامی بالغ بر 470 متر می‎باشد و بر روی یکدیگر قرار گرفته‎اند که سد ، نیروگاه و سرریز بر روی آسماری میانی و فوقانی بنا شده و تنها قسمتی از عملیات پرده تزریق و تونلهای انحراف موقت مسیر رودخانه در سنگ آهک آسماری تحتانی قرار دارند.