مقدمه
آشنایی با محل کارآموزی
خرمدره خیایان امام خمینی جنب فرمانداری با داشتن حدود 22 نفر پرسنل و با مساحت حدود سه هزار متر مربع که دارای درب جنوبی و شمالی است که ورود و خروج ارباب رجوع از طریق درب جنوبی بوده و دارای پنج طبقه که طبقه زیرین که شامل پارکینگ ، بایگانی ، نمازخانه و نیز موتور خانه واقع گردیده و طبقه همکف شامل واحدهای امور فنی بیمه شدگان امور نامنویسی ،حساب های انفرادی و اطلاعات و بایگانی فنی را شامل می گردد.
طبقه اول شامل اتاق رئیس شعبه ، امور اداری ، امور بازرسی ، اجرائیات و نیز واحد در آمد حق بیمه و واحد ریالی را به همراه آبدارخانه در بر می گیرد.
طبقه دوم شامل واحد سالن کنفرانس و سالن غذا خوری را شامل می گردد.
طبقه سوم نیز دارای موتور خانه، بایگانی و وسایل اداری مجهز می باشد.
علاوه بر واحد اداری این سازمان دارای هفت واحد مسکونی است که برای همکاران غیر بومی در نظر گرفته شده است که هر واحد دارای دو اتاق خواب و مجهز به تمام وسایل زندگی را در بر می گیرد و در نهایت با سایر مساحت آن دارای فضای سبز می باشد.
سازمان تامین اجتماعی در یک نگاه
امنیت فردی و اجتماعی و جست و جوی بی وقفه آن همواره یکی از نیازهای عمده بوده ومردم پیوسته کوشیده اند خود و خانواده خویش را از تهدیدها و پیشامدهای ناگوار مانند حوادث و سوانح و بیماریها و دیگر خطرات مصون دارند.شواهد تاریخی نشان می دهد که اغلب بروز این بحرانها بیشترین فشار را بر اقشار آسیب پذیر وارد نموده و آثار ناگواری را بر وضعیت اقتصادی و معیشتی آنان بر جای گذاشته .
در این راستا تامین اجتماعی به مثابه ابزار توزیع مجدد درآمدها، مظهر استقرار و تضمین امنیت و عدالت اجتماعی و موجب آرامش خاطر و عزت نفس در افراد می تواند نقش به سزایی در حمایت از آحاد مردم در برابر تمامی مخاطرات ناشی از بحران های اقتصادی ایفا نماید به نحوی که امروزه به جهت اهمیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی از آن به عنوان ابزار و بستر توسعه بلکه یکی از ((اهداف توسعه پایدار ))نام می برند.
در این نوشتار با اشاره به تاریخچه شکل گیری تامین اجتماعی مهمترین خدمات و حمایت های متنوع بیمه ای و درمانی سازمان تامین اجتماعی و عملکرد کلان آن در بخشهای مختلف ارایه می شود.
تاریخچه سازمان تامین اجتماعی
فعالیت بیمه های اجتماعی در ایران با تشکیل صندوق احتیاط کارگران شبکه راه آهن کشور در سال 1310 پایه ریزی شد. گسترش شمول حمایت های بیمه ای منجر به تصویب لایحه بیمه کارگران در 29 آبان 1322 و سپس تصویب لایحه بیمه های اجتماعی کارگران در سال 1332 و آغاز به کار سازمان بیمه های اجتماعی کارگران در دولت ملی دکتر مصدق گردید.
سازمان بیمه های اجتماعی کارگران در سال 1342 بنا به پیشنهاد وزارت کار و امو راجتماعی و تائید هیات وزیران وقت به سازمان بیمه های اجتماعی تغییر نام یافت و متعاقبا در تیر ماه 1354 با الگو گرفتن از قوانین برخی ممالک اروپایی با نام سازمان تامین اجتماعی تشکیل گردید. یک سال بعد صندوق تامین اجتماعی با هدف تمرکز وجوه و سایر وجوه حق بیمه و سایر وجوه درآمدی و انجام تعهدات قانونی سازمان تامین اجتماعی آغاز بکار کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعمیم و گسترش تامین اجتماعی ملهم از اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر برخورداری آحاد مردم از مزایا تامین اجتماعی به عنوان حقی همگانی سرلوحه کار قرار گرفت. در سال 1358 صندوق تامین اجتماعی مجددا تحت عنوان سازمان تامین اجتماعی ادامه فعالیت داد.
اهم تعهدات و حمایت های بیمه ای سازمان تامین اجتماعی به قرار زیر است :
- حوادث و بیماریها : غرامت دستمزد (شامل : غرامت دستمزد ایام بارداری ، غرامت دستمزد ایام بیماری ) از کارافتادگی ( شامل : از کارافتادگی جزیی ناشی ازکار ، از کارافتادگی کلی ناشی از کار ، غرامت نقص عضو مقطوع )
- بازنشستگی (مستمری بازنشستگی )
- فوت (شامل مستمری بازماندگان و کمک هزینه کفن و دفن )
- مقرری بیمه بیکاری
سازمان تامین اجتماعی خدمات ذیل را نیز فراتر از تعهدات قانونی خود به منظور تامین بیشتر بیمه شدگان و خانواده های آنها ارایه می کند :
- کمک هزینه ازدواج
کمک هزینه زنان سرپرست خانوار متکفل فرزند
- حق عائله مندی ، حق اولاد ، حق مسکن و بن مستمری بگیران
- ارایه تسهیلات مالی به بیمه شدگان شامل وام ضروری ، وام احداث مسکن ، وام خرید مسکن
ارایه خدمات درمانی :
یکی ازمهمترین تعهدات قانونی سازمان تامین اجتماعی در قبال بیمه شدگان اصلی وتبعی ، حمایت در برابر حوادث و بیماریها و حفظ سلامت آنها از طریق ارائه خدمات بهداشتی – درمانی مورد نیاز در 2 بخش درمان مستقیم و غیرمستقیم می باشد .
الف- بخش درمان مستقیم
در بخش درمان مستقیم بیمه شده تامین اجتماعی با استفاده از دفترچه خدمات درمانی تامین اجتماعی بدون پرداخت وجه از تمامی خدمات مورد نیاز خود با مراجعه به مراکز درمانی متعلق به سازمان بهره مند می گردد ( بیمه شدگان حرف و مشاغل آزاد و اختیاری ، مبلغی را بعنوان فرانشیز می پردازند) هم اکنون این خدمات از طریق بیمارستان اختصاصی ، و یک پلی کلینیک و 7درمانگاه عمومی و تخصصی در گستره استان به بیمه شدگان ارائه می شود . از فعالیت های شاخص بخش درمان مستقیم سازمان ، خدماتی است که از طریق بیمارستان خلیج فارس در اختیار بیمه شدگان سازمان قرار می گیرد .
ب- بخش درمان غیرمستقیم
بخش دیگری از خدمات درمانی سازمان به صورت خرید خدمت و از طریق عقد قرارداد با پزشکان و مراکز در مانی ، دارویی و تشخیصی متعلق به بخش خصوصی و دولتی با هدف تامین نیازهای بیمه شدگان و خانواده های آنان و بمنظور جبران کمبود مراکز درمانی تابعه با پرداخت بخشی از هزینه ها تحت عنوان فرانشیز با سهم بیمه شده که بر اساس مصوبات شورایعالی بیمه خدمات درمانی تعیین می شود ارایه می گردد.
بخش درمان غیر مستقیم طی سال 82 از طریق 489 پزشک و موسسه تشخیصی – درمانی طرف قرارداد و با نظارت دفتر رسیدگی به اسناد پزشکی اولین خریدار خدمات درمانی بوده است .
مروری بر پیشینه برنامه ریزی در سازمان تامین اجتماعی ایران
تا پیش از سال 1342 سازمان بیمه های اجتماعی کارگران از ساختاری ساده برخوردار بود. در سال های بعد و با رشد سازمانی، تعداد واحدهای سازمان از 9 واحد اجرایی به 38 واحد در سال 1342 افزایش یافت. همچنین تعداد کارکنان سازمان در دوره مورد اشاره، از 450 نفر به 3448 نفر رسید. در این دوره، سازمان از واحد برنامه ریزی برخوردار نبود.
از سال 1342 تا سال 1358 چهار ساختار تشکیلاتی برای سازمان طرح ریزی شد که در مواردی، عنوان <برنامه> را به خود گرفت. این موارد عبارت بود از:
تشکیلات سال 1342: دراین دوره هیچ دفتری تحت عنوان برنامه وجود نداشت.
تشکیلات سال 1350: دفتر طرح و برنامه.
تشکیلات سال 1352: مدیریت آمار و طرح و برنامه.
تشکیلات سال 1353: مدیریت آکتواریایی.
از سال 1358 به این سو، تشکیلات و ساختار سازمان تحت عنوان سازمان تامین اجتماعی طی سه مرحله تغییر یافت. در این تشکیلات با گسترده شدن امور و به تبع پیچیدگی آنها، مواردی از عبارت <برنامه ریزی> در عناوین ادارات و دفاتر سازمان مشاهده می شود. موارد یادشده عبارت است از:
تشکیلات سال 1358: هیا ت مطالعات و برنامه ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و آموزش، اداره کل سیستم ها، مطالعات و برنامه ریزی انفورماتیک.
تشکیلات سال 1375: دفتر برنامه ریزی و خدمات ماشینی.
تشکیلات کنونی: دفتر برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی، دفتر برنامه ریزی امور استان ها، گروه برنامه ریزی و اقتصاد درمان، گروه اقتصاد بیمه و برنامه ریزی، کارشناسان اقتصاد درمان در مدیریت های درمان استان ها، کارشناسان اقتصاد بیمه و برنامه ریزی ادارات کل استان ها.
به این ترتیب واحدهای برنامه ریزی، بیشتر در کنار واحدهای انفورماتیک دیده شده و شرح وظایف این واحدها به سوی انفورماتیک گرایش داشته است. در این میان، تشکیلات سال 52 و کنونی سازمان منحصر به فرد بوده و تشکیلات کنونی به سهم خود فرصت خوبی را برای نهادینه کردن برنامه ریزی در سازمان ارایه کرده است.
در دوره مورد بررسی 1332213800) جز موارد معدود و نادری آن هم در دهه اخیر، هیچ فعالیت و اقدام عملی دیگری در مسیر تدوین برنامه و برنامه ریزی در سازمان به صورت جدی مشاهده نمی شود. تنها مورد در این زمینه، همکاری با سازمان برنامه و بودجه در تدوین برنامه اول و دوم توسعه است که طی آن اهدافی برای سازمان، همخوان با برنامه های اول و دوم توسعه تعیین شده است.
شاید اصولی ترین اقدام در مسیر برنامه ریزی برای سازمان، تدوین نظام برنامه ریزی سازمان در سال 1379 و به اجرا گذاشتن این نظام بود. در این سال و درپی تصویب نظام جامع برنامه ریزی، فعالیت هایی در جهت برنامه ریزی در سازمان صورت پذیرفت. در این فرآیند از میان 12 شورای برنامه ریزی تنها چهار شورا شروع به کار کرد که عبارت بود از شورای آمار، شورای بیمه ای، شورای درمان و شورای سرمایه گذاری. فعالیت های برنامه ریزی در این شوراها در سال 1379 آغاز شد و پس از مدتی، تنها شورای آمار و آن هم خارج از نظام به فعالیت خود ادامه داد.
با وجود عمر کوتاه برنامه ریزی در سازمان، آکچواری به عنوان برنامه خاص تخصیص منابع و مصارف صندوق از سابقه ای طولانی تر برخوردار است و به سال 1331 برمی گردد.
مشکلات سازمانی و الزامات برنامه ریزی
برخی مشکلات سازمان و الزامات برنامه ریزی در سازمان تامین اجتماعی عبارت است از:
مشکلات خارجی سازمان:
- همبستگی مستقیم و معنی دار میان بودجه دولت و سازمان و سهم بسزای دولت در اقتصاد و در رابطه بودن درآمدهای دولت به بازار متغیر نفتی.
- تا ثیرگذاری سیاست های دولتی بر فعالیت هایی مانند سرمایه گذاری، درمان و بیمه.
پایین بودن متوسط مدت بیمه پردازی. ابهام در فرآیند شکل گیری نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی.
- ناآگاهی از وضع، شرایط و اهداف و ما موریت های سازمان در محیط خارج از سازمان.
رشد روزافزون انتظارات محیط از سازمان.
مشکلات درونی سازمان:
- عدم کشش، حساسیت و انعطاف لازم در پاسخگویی به الزامات محیطی و
صمیمات اقتصاد کلان در سازمان.
- بحران پیشی گرفتن منابع بر مصارف بازنشستگی بخش قابل توجهی از نیروهای متخصص.
- ضعف در سیستم آمار و اطلاع رسانی.
- بوروکراسی پیچیده و دست وپاگیر اداری.
- نداشتن یک تصویر روشن از ما موریت و اهداف سازمان و نبود وفاق حول این اهداف و ما موریت ها.
- تداخل امور و موازی کاری ها در سازمان که موجبات اتلاف زمان و منابع را پدید می آورد.
برنامه ریزی استراتژیک چیست؟
برنامه ریزی استراتژیک، تلاشی منظم و سازمان یافته برای تصمیم گیری و انجام اقدامات بنیادین است که از طریق آن می توان با مطالعات محیطی (پویشگری محیطی، فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف سازمان) اهداف یک سازمان را براساس ما موریت آن شناسایی و به شکلی واقع بینانه اجرا کرد.
هر سازمانی برای اجرای برنامه ریزی استراتژیک خود باید به دو پرسش مهم زیر پاسخ دهد:
1- فعالیت سازمان چیست؟
2- چرا این فعالیت را برگزیده است؟
برای پاسخ به نخستین سؤ ال باید رسالت یا ما موریت سازمان تعریف شود. اما پرسش دوم به انتخاب و تعیین اهداف سازمان مربوط می شود. کارشناسان و صاحبنظران مدیریت استراتژیک معتقدند که مفاد ما موریت سازمان باید از 9 ویژگی برجسته برخوردار باشد. پاسخ به 9 پرسش زیر، این ویژگی ها را مشخص می کند:
- مشتریان سازمان چه کسانی هستند؟
- محصولات یا خدمات عمده سازمان چیست؟
- سازمان از نظر جغرافیایی در کجا رقابت می کند؟
- آیا سازمان از پیشرفته ترین فن آوری ها استفاده می کند؟
- آیا سازمان برای رشد و سلامت مالی از تعهد مالی برخوردار است؟
- باورها، ارزش ها، آرزوها و اولویت های اخلاقی اصلی سازمان چیست؟
- سازمان دارای چه مزیت رقابتی یا شایستگی ممتاز است؟
- آیا سازمان نسبت به مسائل اجتماعی، جامعه و محیطی واکنش مناسب نشان می دهد؟
- آیا کارکنان به عنوان یک دارایی ارزشمند برای سازمان به حساب می آیند؟
ما موریت سازمان تامین اجتماعی و اجزای تشکیل دهنده آن چیست؟
ماده یک قانون تامین اجتماعی ما موریت سازمان تامین اجتماعی را به شرح زیر اعلام می کند:
<سازمان تامین اجتماعی به موجب ماده یک قانون تامین اجتماعی مصوب سال 1354 تا سیس شده است تا انواع بیمه های اجتماعی را به اجرا درآورد و گسترش دهد. نظامی هماهنگ با برنامه های تامین اجتماعی مستقر سازد، وجوه و درآمدهای موضوع قانون تامین اجتماعی را تمرکز بخشد و از محل همین وجوه و ذخایر به سرمایه گذاری بپردازد.>
دوره اول ( از 1309 تا 1327): در این دوره نسل اول بیمه های اجتماعی به صورت صندوق احتیاط شکل گرفت. کارفرمایان در قبال بیمه کارگران خود تعهد و تکلیف مشخصی نداشتند. تعهدات بیمه تنها به حوادث و بیماری های ناشی از کار محدود بود و مزایای صندوق بیمه عمدتاً پرداخت های مقطوع بود که در انتهای دوره به مستمری تبدیل شد.
دوره دوم ( از 1328 تا 1350): در آغاز این دوره بیمه های اجتماعی به شکل امروزین آن به وجود آمد و با تصویب قانون های مختلف قوام و دوام یافت. سازمان ها و نهادهای مختلفی برای انجام امور بیمه ای، حمایتی و خدماتی در کشور ایجاد شدند و هر قشر از جمعیت کشور به شیوه جداگانه ای مشمول این خدمات قرار گرفت. بااین وجود، پوشش جمعیتی کشور در عمل کامل نشده بود و همپوشانی هایی هم وجود داشت.
دوره سوم ( از 1351 تا 1355): در این دوره کوتاه، با توجه به مشکلات ناشی از تعدد و تفرق سازمانی در حوزه تامین اجتماعی کشور و نیز افزایش چشمگیر درآمدهای دولت، گرایش به انسجام و انتظام سازمانی در امور بیمه ای، رفاهی و خدماتی به وجود آمد و ثمره آن تشکیل سازمان تامین خدمات درمانی، وزارت رفاه اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی و در نهایت وزارت بهداری و بهزیستی بود.