آشنایی با موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به موجب قانون ، تنها مرجع رسمی کشور است که عهده دار وظیفه تعیین ، تدوین و نشر استاندارد های ملی (رسمی ) میباشد.
تدوین استاندارد در رشته های مختلف توسط کمیسیون های فنی مرکب از کارشناسان موسسه ، صاحبنظران مراکز و موسسات علمی، پژوهشی ، تولیدی و اقتصادی آگاه و مرتبط با موضوع صورت میگیرد . سعی بر این است که استاندارد های ملی ، شرایط تولیدی ، فنی و فن آوری حاصل از مشارکت آگاهانه و منصفانه صاحبان حق و نفع شامل : تولید کنندگان ، مصرف کنندگان ، بازرگانان ، مراکز علمی و تخصصی نهادها و سازمانهای دولتی باشد . پیش نویس استانداردهای ملی جهت نظر خواهی برای مراجع ذینفع و اعضای کمیسیون های فنی مربوط ارسال می شود و پس از دریافت نظرات و پیشنهادها در کمیته ملی مرتبط باآن رشته طرح و در صورت تصویب به عنوان استاندارد ملی (رسمی )چاپ و منتشر می شود .
پیش نویس استانداردهایی که توسط موسسات و سازمانهای علاقمند و ذیصلاح و با رعایت ضوابط تعیین شده تهیه می شود نیز پس از طرح وبررسی در کمیته ملی مربوط و در صورت تصویب ،به عنوان استاندارد ملی چاپ و منتشر می گردد . بدین ترتیب استانداردهایی ملی تلقی می شود که بر اساس مفاد مندرج در استاندارد ملی شماره ((ه)) تدوین و در کمیته ملی مربوط که توسط موسسه تشکیل می گردد به تصویب رسیده باشد .
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از اعضای اصلی سازمان بین اللملی استاندارد میباشد که در تدوین استانداردهای ملی ضمن توجه به شرایط کلی و نیازمندیهای خاص کشور ، ازآخرین پیشرفتهای علمی ، فنی و صنعتی جهان و استانداردهای بین اللملی استفاده می نماید .
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران می تواند با رعایت موازین پیش بینی شده در قانون به منظور حمایت از مصرف کنندگان ، حفظ سلامت و ایمنی فردی عمومی ، حصول اطمینان از کیفیت محصولات و ملاحظات زیست محیطی و اقتصادی ، اجرای بعضی از استانداردها را با تصویب شورای عالی استاندارد اجباری نماید . موسسه می تواند به منظورحفظ بازارهای بین المللی برای محصولات کشور ، اجرای استاندارد کالاهای صادراتی و درجه بندی آنرا اجباری نماید .
همچنین بمنظور اطمینان بخشیدن به استفاده کنندگان از خدمات سازمانها و موسسات فعال در زمینه مشاوره ، آموزش، بازرسی ، ممیزی و گواهی کنندگان سیستمهای مدیریت کیفیت و مدیریت زیست محیطی ، آزمایشگاهها و کالیبره کنندگان وسایل سنجش ، موسسه استاندارد اینگونه سازمانها و موسسات را بر اساس ضوابط نظام تایید صلاحیت ایران مورد ارزیابی قرار داده و در صورت احراز شرایط لازم ، گواهینامه تایید صلاحیت به آنها اعطا نموده و بر عملکرد آنها نظارت می نماید . ترویج سیستم بین المللی یکاها ، کالیبراسیون وسایل سنجش تعیین عیار فلزات گرانبها و انجام تحقیقات کاربردی برای ارتقای سطح استانداردهای ملی از دیگر وظایف این موسسه می باشد .
پیش گفتار :
استاندارد " پلاستیک ها – لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی –ویژگی ها" نخستین بار در سال 1353 تهیه شد . این استاندارد براساس پیشنهادهای رسیده و بررسی و تایید کمیسیون های مربوط برای دومین بار مورد تجدید نظر قرار گرفت و در سیصد و پنجمین جلسه کمیته ملی استاندارد شیمیایی و پلیمر مورخ 26/12/82 تصویب شد . اینک این استاندارد به استناد بند یک ماده 3 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه 1371 به عنوان استاندارد ملی ایران منتشر می شود .برای حفظ همگامی و هماهنگی با تحولات و پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع ، علوم و خدمات ، استاندارد های ملی ایران در مواقع لزوم تجدید نظر خواهد شد و هر گونه پیشنهادی که برای اصلاح و تکمیل این استاندارد ارائه شود ، در تجدید نظر بعدی مورد توجه قرارخواهد گرفت . بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ملی ایران باید همواره ازآخرین تجدیدنظر آنها استفاده کرد.
درتهیه و تجدید نظر این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه ، در حد امکان بین این استاندارد و استانداردهای بین المللی و استاندارد ملی کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .
پلاستیک ها لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- ویژگی ها
1-هدف و دامنه کاربرد
هدف از تدوین این استاندارد تعیین خصوصیات موردنیاز لوله های ساخته شده از پلی اتیلن(PE) است که برای انتقال آب در زیر یا بر روی سطح زمین و همچنین در داخل یا خارج ساختمانها کاربرد دارد.
این استاندارد برای لوله های فشار اسمی از 2/3 تا 20 بارو قطر خارجی اسمی 16 تا1600 میلی متراست که برای آبرسانی تحت فشار در محدوده دمایی بین صفر تا 70 درجه سلسیوس به کار می رود.
2-مراجع الزامی
مدارک الزامی زیر حاوی مقرراتی است که در متن این استاندارد به آنها ارجاع داده شده است.بدین ترتیب آن مقررات، جزئی از این استاندارد محسوب می شود. در مورد مراجع دارای تاریخ چاپ و/ یا تجدید نظر، اصلاحیه ها وتجدید نظرهای بعدی این مدارک مورد نظر نیست. معهذا بهتر است که کاربران ذینفع این استاندارد، امکان کاربرد آخرین اصلاحیه ها وتجدید نظرهای مدارک الزامی زیر را مورد بررسی قرار دهند.در مورد مراجع بدون تاریخ چاپ و / یا تجدید نظر، آخرین چاپ و/ یا تجدید نظر آن مدارک الزامی ارجاع داده شده مورد نظر است.
استفاده از مرجع زیر برای کاربرد این استاندارد الزامی است:
2-1-استاندارد ملی ایران 1-7175 : سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- اندازه گیری ابعاد- روش آزمون
2-2-استاندارد ملی ایران 2-7175 : سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- اندازه گیری مقدار دوده- روش آزمون
2-3-استاندارد ملی ایران3-7175 : سال1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- اندازه گیری بازگشت حرارتی- روش آزمون
2-4-استاندارد ملی ایران 4-7175 :سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- ارزیابی مقاومت و رفتار ترکیدگی لوله ها در برابر فشار داخلی- روش آزمون
2-5-استاندارد ملی ایران 6-7175 : سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده درآبرسانی- بررسی چگونگی پراکنش دوده – روش آزمون
2-6-استاندارد ملی ایران7-7175 : سال 1383 پلاستیک ها-لوله های پلی اتیلن مورداستفاده در آبرسانی –اندازه گیری نرخ جریان مذاب- روش آزمون
2-7-استاندارد ملی ایران 8-7175 : سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی-پایداری حرارتی- روش آزمون
2-8-استاندارد ملی ایران 7174 : سال 1383 پلاستیک ها- لوله های پلی اتیلنی مورد استفاده در آبرسانی- مواد اولیه مورد مصرف-ویژگی ها
2-9 ISO 161-1 :1996, Thermoplastics pipes for the converyance of fluids Nominal outside diameters and nominal pressures –Part 1: Metric Series
2-10 ISO 12162 : 1995 Thermoplastics materials for pipes and fitting for pressure applications –Classification and designation –Overall service (design) coefficient
2-11 ASTM D 1599 :1995 .Standard Test Method for Short-Tome Hydraulic Failure Pressure of Plastic Pipe, Tubing and Fittings.
2-12ASTM F771: 1995 ,Secifications for Polyethylene (PE) Thermoplastic High-pressure Irrigation Pipeline Systems
2-13 BS 6437; 1984 Biritish Standard Specification for Polyethylene (type 50)in metric diameters for general purposes.
2-14 BS 6730: 1986, Biritish Standard Specification for Black Polyethylene pipes up to nominal size 63 for above ground use for cold potable water.
2-15BS 6920:1996, Suitablility of non-metallic products for use in contact with water intended for human consumption with regard to their effect on the quality of the water Part2 : Methods of test Section 2.3 Appearance of water.
3-تعاریف و اصطلاحات
دراین استاندارد اصطلاحات و واژه ها باتعاریف زیر به کار می رود
3-1 نقیصه[1]
عملکرد پایین تر از حد انتظار یا مردود شدن یک محصول را نقیصه می نامندکه در پلیمرها از طریق دو رفتار چقرمه[2] وشکننده[3] ممکن است اتفاق بیفتد. مواردی که می توان آنها را بعنوان علایم نقیصه در نظر گرفت عبارتنداز:
3-1- 1 هرگونه افت ناگهانی فشار در محل فشار -هرگونه نشت آب قابل مشاهده از لوله
3-1-2 هرگونه افت فشار که باعث قطع افزایش پیوسته فشار در نمونه شود.
3-2 رفتار چقرمه
رفتاری است که در آن نمونه تحت تنش همراه باتغییر شکل پلاستیک یا نازک شدن[4] دچار پارگی و یا شکست می گردد. در لوله ها، آزمونه تحت فشار ابتدا بصورت موضعی تغییر شکل پلاستیک از خودنشان داده و سپس در جهت عمود برمحور لوله دچار ترکیدگی می گردند(ترجیحا نوک قناری)
3-3 رفتار شکننده
رفتاری است که در آن نمونه تحت تنش بدون تغییر شکل پلاستیک قابل رویت دچار شکست می گردد درلوله، آزمونه تحت فشار بدون تغییر شکل پلاستیک موضعی و تسلیم شدن از طریق جر خوردگی و یا ترک بزرگ طولی، دچار ترکیدگی می گردد.
یادآوری -بطور کلی وقتی پلیمرها تحت تنش مکانیکی قرار می گیرند بسته به ساختار ملکولی و شرایط کاربرد دو نوع رفتار از خود نشان می دهند(رفتارچقرمه و رفتارشکننده).
3-4 قطر خارجی اسمی[5] ، dn
یک عدد گرد شده از قطر خارجی اسمی است که استفاده از آن بعنوان مرجع آسانتر می باشد. این روش اندازه گیری عددی در مورد تمام اجزای شبکه لوله کشی باترموپلاستیکها بجز در مورد فلنچها[6] واجزایی که با خان[7] اندازه گیری می گردند مشترک و یکسان می باشد.
یادآوری- در سیستم متریک قطر اسمی خارجی، برحسب میلی متر، حداقل متوسط قطر خارجی می باشد که در استانداردهای مربوط به لوله ارائه گردیده است
3-5 قطر خارجی متوسط
اندازه محیط خارجی لوله تقسیم برعدد[8] می باشد که باتقریب 1/0 میلی متر گرد شده است.
3-6 حداقل قطر خارجی متوسط
حداقل میزان قطر خارجی متوسط، برحسب میلی متر که برابر قطر خارجی اسمی، dn می باشد و در استانداردهای مربوطه به لوله ارائه گردیده است
3-7 دوپهنی[9]
تفاوت بین حداقل وحداکثر قطرهای خارجی لوله در یک سطح مقطع می باشد
3-8 ضخامت جداره در هر نقطه ،
ضخامت اندازه گیری شده در هر نقطه از محیط لوله که با تقریب 1/0 میلی متر گرد شده است
3-9 حداقل ضخامت جداره،
حداقل ضخامت جداره لوله که در محدود رواداری استاندارد تعیین شده است
3-10 حداکثر ضخامت جداره،
حداکثر ضخامت جداره لوله که در محدود رواداری استاندارد تعیین شده است
3-11 ضخامت متوسط جداره،
میانگین عددی حداقل چهار اندازه گیری بافواصل منظم در یک سطح مقطع(شامل مقادیر حداقل وحداکثر) که با تقریب 1/0 میلی متر گرد شده است
3-12 ضخامت اسمی جداره
ضخامت جداره، برحسب میلی متر که در جداول 2 تا 4 آورده شده و برابر با حداقل ضخامت جداره لوله، درهر نقطه می باشد
3-13 حداکثر فشار کاری مجاز
فشار مجاز داخل لوله، برحسب مگاپاسکال، که براساس ضریب طراحی(C) محاسبه گردیده است
3-14 فشار اسمی، PN
نوعی تقسیم بندی عددی که با توجه به خواص مکانیکی اجزای یک سیستم لوله کشی و حداکثر فشار کاری مجاز تعیین واستفاده از آن بعنوان مرجع آسانتر می باشد
3-15 حد پایین اطمینان
کمیتی از نوع تنش با واحد مگاپاسکال می باشد و بیانگر میزان تنش محیطی است که اگر نمونه لوله درآزمون هیدرواستاتیک بلند مدت دردمای 20 درجه سلسیوس و به مدت 50 سال تحت آن قرار گیرد به احتمال5/97درصد ترک نخورد.
3-16 حداقل استحکام موردنیاز MRS
عبارت از تنش محیطی است که از گرد کردن حد پایین اطمینان() بدست می آید و واحد آن مگاپاسکال است
3-17 ضریب طراحی C
عددی بزرگتر از یک است که بعنوان ضریب اطمینان بسته به نوع ماده و کاربرد آن (درجه حرارت و تنشهای اضافی)تغییر می کند حداقل مقدار C برای پلی اتیلن در دمای 20 درجه سلسیوس و طول عمر 50 سال 25/1 می باشد.
3-18 تنش طراحی عبارت است از تنش مجاز برای طراحی لوله که واحدآن برحسب مگاپاسکال بوده و از رابطه زیر بدست می آید
3-19 نسبت ابعاد استانداردSDR
عبارت است از نسبت قطر خارجی اسمی لوله به ضخامت جداره اسمی آن که از فرمول های زیر بدست می آید:
که در آن:
Dn :قطر خارجی اسمی
en : ضخامت جداره اسمی
MRS : حداقل استحکام موردنیاز، مگاپاسکال
PPMS : حداکثر فشار کاری مجاز، مگاپاسکال
C:ضریب طراحی
:تنش طراحی،مگاپاسکال
3-20 تنش هیدرواستاتیک
تنش محیطی است که توسط یک سیال تحت فشار داخل لوله به جدار لوله وارد می گردد و واحد آن مگاپاسکال می باشد. تنش هیدرواستاتیک توسط معادله زیر به فشار،ضخامت جداره و قطر خارجی لوله مربوط می گردد:
که در آن:
P: فشار هیدرواستاتیک، مگاپاسکال
De: قطر خارجی لوله، میلی متر
e ضخامت جداره لوله، میلی متر
4- مواد اولیه
4-1 ویژگی های مواد اولیه مورد استفاده در ساخت لوله ها باید مطابق با استاندارد بند 2-8باشد.
4-2 دسته بندی مواد اولیه
مواد اولیه لوله های پلی اتیلنی براساس حداقل استحکام مورد نیازدر آب با دمای 20 درجه سلسیوس و برای مدت 50 سال بصورت جدول شماره 1 دسته بندی می شوند که جدول کامل آن در استاندارد بند 2-8 ارائه گردیده است.
جدول1-دسته بندی مواد اولیه
دسته بندی مواد اولیه
حداقل استحکام موردنیاز(مگاپاسکال)
PE63
PE80
PE100
6.3
8.0
10.0
5- وضعیت ظاهری
سطح داخلی لوله ها باید صاف و فاقد شیارهای[10] با لبه تیز باشد. ناهمگونی های جزیی[11] و فرورفتگی های کم عمق در صورتیکه حداقل ضخامت جداره از مقدار استاندارد کمتر نباشد قابل صرف نظر کردن می باشد
انتهای لوله ها باید تا آنجا که ممکن است عمود برمحورلوله بریده شود، لوله باید فاقد هرگونه حباب، تاول و ناهمگونی ناشی از مواد خارجی که به عنوان نقاط آسیب پذیرعمل کرده و موجب کاهش دوام لوله می گردد باشد. رنگ لوله باید در تمام طول آن یکنواخت باشد.
6- ابعاد و رواداری ابعاد لوله
6-1 ابعاد لوله
قطر خارجی اسمی وضخامت جداره اسمی در هر فشار اسمی برای PE63 ، PE80 ،PE100 به ترتیب در جدول های 2 و3و4 داده شده است. قطر خارجی و ضخامت جداره می بایست مطابق استاندارد بند 2-1 اندازه گیری شود لازم به ذکر است ضریب طراحی درجدول های 2، 3 و،4 و 25/1 می باشد.
6-2 رواداری ابعاد
حد مجاز تغییرات ضخامت جداره، قطر خارجی متوسط و دو پهنی لوله در جداول 5 و6 آورده شده است.
یادآوری-برای جلوگیری از دو پهن شدن لوله قطر داخلی هر کلاف باید از 24 برابر قطر اسمی لوله بیشتر باشد و در هر حال از 60سانتی متر کمتر نباشد.
6-3 طول لوله
طول مجاز برای لوله های شاخه ای، 6،9 و12متر برای لوله های کلافی50 ،100 ،150 مترودر طول های بالاتر باتوافق تولید کننده و مصرف کننده می باشد.
Failure -[1]
Ductile Behavior-[2]
Brittle Behavior-[3]
Necking-[4]
Numerical Designation of size-[5]
Flangese-[6]
Thread-[7]
-[8]
Ovality-[9]
Groove-[10]
Minor Irregularities-[11]