مقدمه
بدرستی قدمت استفادۀ بشر از سرپناه و یا بطور کلی به مفهوم امروزی قدمت استفادۀ بشر از مسکن معلوم نیست ولی تقریباَ آنرا میتوان همزمان با پیدایش بشریت دانست ، زیرا چنین گمان میرود که بشر از همان ابتدا برای محصون ماندن ازبرف و باران و سرما و گرما و حملۀ حیوانات و همچنین حملۀ سایراقوام به غارها پناه برده و این غارها را میتوان اولین محل سکونت برای بشر دانست و از آن زمان تا کنون انسانها همیشه بفکر آن بودهاند که مسکنی راحتتر و بهتر برای خود تهیه نمایند.
در قرون اخیر که رشد جمعیت در در دنیا و بطورچشمگیری رو به ازدیاد نهاد و بشر از لحاظ علمی و فنی مشکلات بسیاری را حل نمود، در ساختن مسکن نیز مانند سایر امور تحولات عمدهای بوجود آورد و دیگر ساختن خانههای تک واحدی جوابگوی احتیاجات جوامع بشری نبود. به همین علت سیستم خانهسازی بکلی دگرگون شده و استفاده از مصالح مقاوم نیز مانند فولاد و سیمان در ساختمان رایج گردید و در اثر دسترسی به این مصالح و امکانات دیگر گسترش شهرها از افقی به عمودی تبدیل شد و امر آپارتمان سازی در ساختمانهای چندین طبقه متدوال گردید.
با وجود اینکه هر ساله به مقدار زیادی به تعداد مسکن اضافه میشود و در بیشتر ممالک پیشر فته تخریب ساختمانهای قدیمی نیز در شر ایط معمولی مجاز نمیباشد. بعبارت دیگر بجای چند واحد جدید یک واحد مسکن قدیمی را خراب نمیکنند. هنوز در هیچ یک از ممالک دنیا مشکل مسکن حل نشده، بلکه هر روزه به تعداد متقاضیان مسکن اضافه میشود و هنوز حتی در هیچ یک از ممالک دنیا قسمت عمدهای از درآمد خانواده صرف سکونت میگردد.
بدین لحاظ در تمام دنیا خصوصاً در مملکت ما میباید به امر ساختن مسکن و استفادۀ هر چه بهتر و بیشتر از مصالح ساختمانی توجه مخصوص بشود و برای رسیدن به این هدف ابتدا باید بطور دقیق ساختمان و انواع آن و اجزاء تشکیل دهندۀ آنرا بشناسیم.
مرحله اجرائی یک سازه را میتوان یکی از اساسیترین بخشهای ایجاد آن دانست که در حقیقت تکمیل کننده روند طراحی و محاسبات سازهای بوده و تضمین کننده استفاده مطلوب و ایمن از ساختمان میباشد.
پروژههایی که در جریان مراحل و روند اجرائی آن قرار داشتیم دارای اسکلت بتنی با سقف تیرچه بلوک بوده که طراحی، محاسبه و نظارت بر اجرای آن بعهده شرکت مهندسین مشاورطرح هفتم بوده است.
در تهیه و تنظیم این گزارش نهایت تلاش بعمل آمده است که در راستای نقطه نظرات ارشادی آن استاد محترم نکات و مواردی که در حین اجرای پروژه مشاهده گردیده است و طرق حل مسائل اجرائی ملحوظ گردد.
فصل 1
مراحل مختلف ساختن یک ساختمان
1-1- بازدید زمین و ریشهکنی
قبل از شروع هر نوع عملیات ساختمانی باید زمین محل ساختمان بازدید شده و وضعیت و فاصله آن نسبت به خیابانها و جادههای اطراف مورد بازرسی قرار گیرد و همچنین پستی و بلندی زمین با توجه به نقشه ساختمان مورد بازدید قرارگرفته در صورتیکه ساختمان بزرگ باشد، همه پستی و بلندی و سایر عوارض زمین میباید به وسیله مهندسین نقشه بردار تعیین گردد و همچنین باید محل چاههای فاضلاب و چاهآبهای قدیمی و مسیر قناتهای قدیمی که ممکن است در هر زمینی موجود باشد تعیین شده و محل آن نسبت به پیسازی مشخص گردد و در صورت لزوم میباید این چاهها با بتن و یا شفته پرشود و محل احداث ساختمان نسبت به زمین تعیین شده و نسبت به ریشهکنی (کندن ریشههای نباتی که ممکن است درزمین روئیده باشد) آن محل اقدام شود و خاکهای اضافی به بیرون حمل گردد و بالاخره باید شکل مهندسی زمین و زوایای آن کاملاً معلوم شده و با نقشه ساختمان مطابقت داده شود.
1-2- پیاده کردن نقشه:
پس از بازدید محل و ریشهکنی اولین قدم درساختن یک ساختمان پیاده کردن نقشه میباشد. منظوراز پیادهکردن نقشه یعنی انتقال نقشۀ ساختمان از روی کاغذ بروی زمین با ابعاد اصلی(یک به یک) بطوریکه محل دقیق پیها و ستونها و زیرزمینها و عرض پیها روی زمین بنحوی مشخص باشد . همزمان با ابعاد ریشهکنی و بازدید محل باید قسمتهای مختلف نقشۀ ساختمان مخصوصاً نقشۀ پیکنی کاملاً مورد مطالعه قرارگرفته بطوری که در هیچ قسمت نقطۀ ابهامی باقی نماند. بعداً اقدام به پیادهکردن نقشه بشود. باید سعی شود حتماً در موقع پیادهکردن نقشۀ پی کنی استفاده گردد. برای پیاده کردن نقشه ساختمانهای مهم معمولاً از دوربینهای نقشهبرداری استفاده کرد. برای پیا دهکردن نقشۀ ساختمانهای معمولی و کوچک از متر و ریسمان بنائی که به آن ریسمان کار هم میگویند، استفاده میگردد. برای پیاده کردن نقشه با متر و ریسمان کار ابتدا باید محل کلی ساختمان را رو ی زمین مشخص نموده و بعد با کشیدن ریسمان دریکی از امتدادهای تعیین شده و ریختن گچ یکی از خطوط اصلی ساختمان را تعیین مینماییم و بعد خط دیگر ساختمان را که معمولاً عمود بر خط اول میباشد با استفاده از خاصیت قضیه فیثاغورث (در مثلثهای قائمالزوایه مجذور وتر مساوی است با مجموع مجذورات دو ضلع دیگر) رسم مینمائیم. معمولاً در اصطلاح بنائی استفاده از این روش را 3و4و5 میگویند. زیرا در این طریق معمولاً اضلاع مثلث 3متر و 4متر و وترمثلث 5 متراست و برای مکانهای کوچکتر یا بزرگتر میتوان از مضربهای این اعداد استفاده نمود، مانند 30و 40 و 50 سانتیمتر و یا 6متر و 8متر و از 10متر. بهرحال امتداد AY که عمود بر امتداد خطAX میباشد بدست میآید.
آن گاه سایر خطوط را موازی با دو خط فوقالذکر رسم مینمایند. ممکن است به علت قناس بودن زمین دو خط کناری نقشه برهم عمود نباشد. دراین صورت یکی ازخطوط میانی نقشه را که حتماً بر خط اول عمود است انتخاب و رسم مینمائیم. ممکن است برای عمود کردن خطوط از گونیای بنائی استفاده نمود. در این صورت دقت کار کمترمیباشد. در موقع پیاده کردن نقشه برای جلوگیری از جمع شدن خطاها بهتر است اندازهها را همیشه از یک نقطۀ اصلی که آنرا مبدأ مینامیم، حساب نموده و روی زمین منتقل نمائیم بهتر است ابتدا از نقطۀA طول 3متر را جدا نموده تا نقطۀ Bبدست آید. آنگاه دوباره از نقطۀA طول 7متر را (مجموع دو اندازه) جدا مینمائیم تا نقطه C بدست آید. برای سایر اندازهها نیز همیشه باید از نقطۀ A اندازه بگیریم.
بعد از اتمام کار پیاده کردن نقشه و قبل از اقدام به گود برداری یا پیکنی باید حتما ً مجدداً اندازههای نقشۀ پیاده شده را کنترل نما ئیم تا حتیالمقدور از وقوع اشتباهات احتمالی جلوگیری شود. برای اینکه مطمئن شویم زوایای بدست آمدۀ اطاقها قائمه میباشد باید دو قطر هر اطاق را اندازه بگیریم. چنانچه مساوی بودند ، آن اطاق گونیا میباشد. به این کار اصطلاحاً چپ و راست میگویند. البته چنانچه در این مرحله اطاقها در حدود 3 الی 4 سانتی متر گونیا باشد ندارد زیرا با توجه به اینکه پیها همیشه قدری پهنتر از دیوارهای روی آن میباشند لذا در موقع چیدن دیوار میتوان ناگونیائیها را برطرف نمود بطور کلی باید همیشه توجه داشت که پیاده کردن نقشه یکی حساسترین و مهمترین قسمت اجرای یک طرح بوده و کوچکترین اشتباه درآن موجب خسارتهای فراوان میشود.
1-3- رُپر
با توجه به اینکه هر نقطه از ساختمان نسبت به سطح زمین دارای ارتفاع معینی میباشد که باید در طول مدت اجرا در هر زمان قابل کنترل باشد. برای جلوگیری از اشتباه قطعه بتنی با ابعاد دلخواه (مثلاً 40×40 با ارتفاع 20سانتیمتر) در نقطهای دورتر از محل ساختما ن میسازند بطوریکه در موقع گودبرداری و یا پیکنی به آن آسیب نرسد و در طول مدت ساختمان تمام ارتفاعات رابا آن میسنجند باین قطعه بتنی اصطلاحاً رپر میگویند. دربعضی از ساختمانهای کوچکتر روی اولین قسمتی که ساخته میشو (مانند اولین ستون) علامتی میگذارند و بقیه ارتفاعات را نسبت به آن میسنجند.
1-4-گودبرداری
بعداز پیادهکردن نقش و کنترل آن در صورت لزوم اقدام به گودبرداری مینمایند. گودبرداری برای آن قسمت از ساختمان انجام میشود که درطبقات پایینتر از کف طبیعی زمین ساخته میشود، مانند موتور خانهها و انبارها و پارکینگها و غیره. در موقع گودبرداری چنانچه محل گودبرداری بزرگ نباشد از وسائل معمولی مانند بیل و کلنگ و فرقون (چرخ دستی) استفاده میگردد. برای این کار تا عمق معینی که عمل پرتاب خاک با بیل و به بالا امکان پذیر است (مثلاً2متر) عمل گودبرداری را ادامه میدهند و بعد از آن پلهای ایجاد نموده و خاک حاصله از عمق پائینتر از پله ایجاد شده ریخته و از روی پله دوباره به خارج منتقل مینمایند.
برای گودبرداریهای بزرگتر استفاده ازبیل و کلنگ مقرون به صرفه نبوده و بهتر است از وسایل مکانیکی مانند لودر و غیره استفاده شود. در اینگونه موارد برای خارج کردن خاک از محل گودبرداری و حمل آن به خارج کارگاه معمولاً از سطح شیبدار استفاده میگردد بدین طریق که درضمن گودبرداری سطح شیبدار در کنارگود برای عبور کامیون و غیره ایجاد میگردد که بعد از اتمام کار این قسمت به وسیله کارگر برداشته میشود.
1-5- تا چه عمقی گودبرداری را ادامه میدهیم:
ظاهراً حداکثرعمق مورد نیاز برای گودبرداری تا روی پی میباشد. بعلاوه چند سانتیمتر بیشتر برای فرش کف و عبور لولهها (در حدود 20سانتی متر که 6سانتی متر برای فرش کف و 14متر برای عبور لوله میباشد) که دراین صورت میباید محل پیهای نقطهای یا پیهای نواری و شناژها را با دست خاکبرداری نمود. ولی بهتر است که گودبرداری را تا زیر سطح پیها ادامه بدهیم، زیرا در این صورت اولاً برای قالب بندی پیها آزادی عمل بیشتری داریم. در نتیجه پیهای ما تمیزتر و درستتر خواهد بود و در ثانی میتوانیم خاک حاصل از چاه کنی و همچنین نخالههای ساختمان را در فضای ایجاد شده بین پیها بریزیم که این مطلب از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه میباشد، زیرامعمولاً در موقع گودبرداری کاربا ماشین صورت میگیرد در صورتیکه برای خارج نمودن نخالهها و خاک حاصل از چاه فاضلاب از محیط کارگاه میباید از وسایل دستی استفاده نمائیم که این امر مستلزم هزینه بیشتری نسبت به کار با ماشین میباشد.
البته در مورد پیهای نواری این کار عملی نیست زیرا معمولاً پیسازی در پیهای نواری با شفته آهک میباشد که بدون قالب بندی بوده و شفته در محل پیهای حفر شده ریخته میشود در این صورت ناچار هستیم در ساختمانهائی که با پینواری ساخته میشود اگر به گودبرداری نیاز داشتیم گودبرداری را تا روی پی ادامه دهیم.
- استفاده از دیوارهای مانع
چون ایجاد شیب مورد لزوم موجب کاراضافی برای حمل خاک بیشتر به خارج و انتقال مجدد آن بعد از ساختن دیوار مورد لزوم به پشت دیوار است لذا برای جلوگیری از پرداخت هزینه بیشتر و عدم انجام کار اضافی در موقع گودبرداری در زمینهای سست بعضی وقتها در صورت امکان اقدام به ایجاد دیوارهای مانع مینمایند. دیوارهای مانع دارای انواع مختلف میباشد.
1-7- دیوارهای مانع چوبی
این نوع دیوارها از تختههایی بعرض 20الی30سانتیمتر و ضخامت 4الی 5 سانتیمتر تشکیل شده است این تختهها را در اطراف محل گودبرداری میکوبند و عمل کوبیدن را معمولاً با چکشهای مکانیکی انجام میدهند و آنرا قدری بیشتر از عمق مورد نیاز در زمین میکوبند. نظر به اینکه این تختهها در موقع عبور از لایههای مختلف زمین ممکن است به قطعات سنگی برخورد نموده و بشکند و به قسمتهای انتهایی این تختهها صفحات فولادی نوک تیز نصب مینمایند تا هم از شکستن آنها جلوگیری نموده و هم عمل فرورفتن آسانتر شود.
1-8- دیوارهای مانع فلزی:
برای ایجاد دیوارهای مانع گاهی اوقات بجای استفاده از تختهها از صفحات فلزی که دارای ضخامت کمتری بوده و در نتیجه بهتر در زمین فرو میرود و قدمت مقاومت آن نیز بیشتر است استفاده مینمایند.
1-9- خروج آب از محل گودبرداری:
چنانچه در موقع گودبرداری در زمینهایی که آبهای تحت الارضی در سطحهای بالا قرار دارد در محل گودبرداری آب جمع شود بهتر است که حوضچه کوچکی در وسط گود حفر نموده و آبهای حاصله رابه این حوضچه هدایت نمائیم و بعداً آبهای جمع شده رابا توجه به سرعت جمع شدن بوسیله سطل و یا پمپ بخارج منتقل میکنیم
فصل دوم
قالب بندی
در کارگاههای ساختمانهای بتنی سه کارگاه وجود دارد که هم زمان به کارخود ادامه میدهند این سه کارگاه عبارتند از کارگاههای بتنسازی-آرماتوربندی و قالب بندی از آنجا که بتن قبل از سخت شدن روان میباشد لذا برای شکلدادن به آن احتیاج به قالب داریم. قالبهائی که برای بتن ساخته میشود اغلب چوبی میباشد برای کارهای سریسازی از قالبهای فلزی نیز استفاده میشود.
قالبها و داربستهای زیر آن علاوه بر شکل دادن به بتن وزن آنرا نیز تا زمان سخت شدن تحمل مینمایند. بدین لحاظ اگر در اجرای آن دقت کافی نشود ممکن است در موقع بتن ریزی واژگون شده موجب خسارت شود در ساختمانهای بزرگ برای قالببندی نیزمحاسبه انجام میگیرد و نقشه اجرائی تهیه میگردد ولی در ساختمانهای کوچک بعلت کمی حجم بتن احتیاج به محاسبه و تهیه نقشه برای قالببندی و داربست آن ندارد.