مقدمه:
* تاریخچه ساخت خودرو در ایران
تولید خودرو در ایران به سال 1337 (1958 میلادی ) بر می‌گردد که در آن سال ظاهراً با 000/000/200 ریال سرمایه گذاری کارخانه مونتاژ «جیپ» احداث شده است . در آن زمان تمام اجزای این خودرو به صورت کیت (CKD) وارد و فقط عملیات مونتاژ در داخل انجام می‌شد . سال 1339 شمسی آغازی برای خودروی سواری بود چون شرکت صنعتی «سایکا» در جاده آبعلی ساخته شد و تحت لیسانس شرکت فیات ایتالیا به مونتاژ فیات 1100 پرداخت .
طی سالهای 1345 و 1346 دو واحد خودروساز دیگر اعلام موجودیت کردند و تولید پیکان در شرکت ایران خودرو (ایران ناسیونال سابق) و تولید اتومبیل ژیان در شرکت سایپا شروع شد . در سال 1346 شرکت چیپ (پارس خودرو فعلی) نیز اقدام به مونتاژ سواری آریا و شاهین کرد و بدین ترتیب سال 1346 سه شرکت خودروسازی در ایران وجود داشتند که تنوع نسبتاً زیادی از محصولات را عرضه می‌کردند .
* فصل اول
* تاریخچه تأسیس شرکت ایران خودرو
شرکت سهامی عام کارخانجات صنعتی ایران خودرو با هدف انجام امور تولیدی و صنعتی برای تأسیس کارخانجات اتوبوس سازی و ساخت قطعات و لوازم مختلف اتومبیل و تولید محصولاتی از این قبیل در تاریخ 27- مرداد- 1341 با سرمایه اولیه 000/000/100 (یکصد میلیون) ریال و تعداد یک هزار سهم یک هزار ریالی به ثبت رسید و از مهر ماه 1342 عملاً فعالیت خود را با تولید اتوبوس آغاز کرد .
بر اساس اساسنامه شرکت در تاریخ 18/8/1354 در مجمع عمومی فوق العاده به تصویب رسید سرمایه شرکت مبلغ دو هزار میلیون ریال برآورد شد که این مبلغ تا سال 1385 به بیش از 000/000/000/500/4 ریال افزایش یافت .
ایران خودرو از اولین شرکت هایی بود که قانون گسترش مالکیت واحدهای تولیدی را به نحو کامل اجرا کرد و 49 درصد سهام آن به کارکنان و مردم واگذار گردید . این شرکت به موجب بند الف قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب سهام 16/4/1358 شورای انقلاب اسلامی به اعتبار نوع صنعت ، ملی اعلام شد و به موجب مصوبه 28/2/1365 هیئت وزیران ، سهام شرکت از طرف دولت با نام سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران صادر شد و تحت پرسش این سازمان با مدیریت منتخب دولت به کار خود ادامه داد . شرکت سهامی عام کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال با مجوز صادره از سازمان گسترش و نوسازی در تاریخ 27/2/1362 به نام شرکت ایران خودرو سهامی عام تغییر یافت .
شرکت ایران خودرو با تولید (111/111) دستگاه خودروی سواری و وانت در سال 1376 رکود تولید سی ساله خود را شکست و علاوه بر آن موفق شد به میزان قابل توجهی کمیت و کیفیت محصولات خود را افزایش دهد . و همچنین در راستای نظام استاندارد ایزو موفق به دریافت گواهینامه ایزو 9001 از موسسه (RWTUV) آلمان شد.
* سال شمار تولید انواع خودرو های سواری و کار
1342) اتوبوس مرسدس بنز مدل 302 (برون شهری ، درون شهری ، فرمان چپ) اتوبوس بنز LP608 – مدل OP.
1342) مینی بوس کومر (مینی بوس ، وانت ، آمبولانس).
1344) مینی بوس کومر(مینی بوس ، وانت ، آمبولانس).
1346) مینی بوس مرسدس بنز مدل 319 که بعدها به مدل 309 تغییر یافت در مدلهای استاندارد و سقف بلند .
1346) سواری پیکان در مدل های دولوکس ، کارلوکس ، جوانان و تاکسی با حجم موتور 1600 سی‌سی.
1349) مینی بوس مرسدس بنز 409 آمبولانس
1350) مینی بوس بنز 309 (مینی بوس ، وانت ، آمبولانس تک کابین ، دوکابین)
1367) مینی بوس مرسدس بنز مدل 508 ( استاندارد و سقف بلند
1368) اتوبوس شهری مدل 0355
1369) مینی بوس بنز 508 کاروان مینی بوس M30
1369) سواری پژو 405 در مدل های GL.GLX با حجم موتور 1580 سی سی
1373) اتوبوس توریستی سقف بلند مدل 400- مینی بوس بنز 0508D
1374) سواری پژو 405 در دو مدل دنده ای و اتوماتیک با حجم 2000 سی سی
1374) سواری پژو 204 مدل GR با حجم موتور 1360 سی سی
1375) اتوبوس درون شهری S360
1376) سواری پژو آردی (روآ) با حجم موتور 1600 سی سی
1377) مینی بوس هیوندای مدل کروز
1377) سواری استیشن پژو 405 با حجم موتور 2000 سی سی
1379) تولید آزمایشی سمند (پژو X7) با حجم 1800 سی سی و سیستم انژکتوری
1380) تولید پژو 206 با حجم موتور 1400 سی سی
1380) افتتاح خط تولید سمند با حضور ریاست محترم جمهوری (آقای محمد رضا خاتمی)
1385) افتتاح خط تولید L90 (تندر)
1385) تولید خودروی چینی به نام چری
خودروهای تولیدی در ایران خودرو
l پیکان :
این خودرو در سالهای اخیر بیشترین میزان تولید را به خود اختصاص داده است . در واقع پیکان یک خودروی داخلی می‌باشد که تمام قطعات آن در داخل تولید می‌شود . از عمده معایب آن می‌توان موارد زیر را ذکر کرد :
همه قطعات آن به صورت فابریک بر روی ماشین نصب شده اما در کوتاه مدت دچار مشکل می‌شود .
دارای درزهای زیادی در قسمتهای مختلف می‌باشد .
موتور آن با سر و صدای زیادی کار می‌کند.
بدنه آن دارای اعوجاج می‌باشد و به همین دلیل در تولید آن فقط از رنگ سفید استفاده می‌شود . زیرا رنگ سفید اعوجاج را نشان نمی دهد .
l پژو RD:
خودرویی است با موتور پیکان و بدنه پژو . از نظر کیفیت و راحتی از پیکان بهتر می‌باشد . مزیت هایی که دار عبارت است از بدنه فیکس شده و از ناهمواری ها و اعوجاجی که در بدنه پیکان به چشم می‌خورد در این خودرو وجود ندارد . بعضی از آنها مجهز به فرمان هیدرولیک می‌باشند سیستم کولر و شیشه های برقی از دیگر امکانات این خودرو می‌باشند .
lپژو 405:
طراحی این خودرو اولین بار توسط یک شرکت فرانسوی صورت گرفت و طبق طلبی که ایران از این کشور داشت تولید این خودرو به طور کامل به ایران واگذار شد . این ماشین در دو مدل GL/GLX ساخته می‌شود ، تنها تفاوت موجود بین این دو مدل در امکانات آنها می‌باشد که GLX با تجهیزات بیشتری ساخته می‌شود . برای جلوگیری از آلودگی هوا حجم موتور از 2000 به 1800 سی سی کاهش پیدا کرده است .
این خودرو از ضریب ایرودینامیکی خوبی برخودار می‌باشد . بدین معنی که طراحی بدنه طوری است که در مقابل جریان هوا مقاومت کرده و همین امر باعث شتاب بیشتر ماشین می‌شود . در رنگهای متنوع ساخته شده و دارای شیشه های برقی است .
l پژو 206:
بدنه و کل قطعات این خودرو ساخت فرانسه می‌باشد که در داخل Pack هایی از طریق دریایی وارد ایران می‌شود . یکی از مجهز ترین ماشین ها می‌باشد که دارای امکانات پیشرفته ای است .
کل پروژه : 14 ماه
موفق ترین خودرو در ایران
اقدامات برنامه ریزی شده جهت ارتقای کیفیت
با کیفیت ترین خودرو در سطح خودروهای همکلاس خود
این خودرو در دو نوع با Air back و بدون Air back ساخته می‌شود . آپ شنهای مختلفی دارد که مهمترین آنها عبارتند از : Non Mux , Mux ، تیپ 2 ، تیپ 3، تیپ 4، تیپ 5 ، تیپ 6 و اتومات . از مهمترین مزایای 206 می‌توان موارد زیر را ذکر کرد :
اطاق آن جادار و طراحی آن شیک بوده و مجهز به سیستم کولر و ششه های برقی می‌باشد. و کمربند ایمنی آن از نوع موتور دار است . کنترل ضبط بر روی فرمان نصب شده است . شتاب بالا و مصرف سوخت پایین از دیگر مزیت های این ماشین می‌باشد .
دارای موتور 4 سیلندر با حجم 1370 و 1600 سی سی است . سیستم خنک سازس موتور فن دو موتوره می‌باشد . دیفرانسیل آن در جلو نصب شده و سیستم ترمز آن در مدل 1370 به صورت دیسکی و لنتی و در مدل 1600 به صورت دیسکی در هر دو لاستیکهای عقب و جلو می‌باشد . سیستم انتقال برق در این نوع ماشین مگنت است از مزایای مگنت می‌توان ذکر کرد : روشن شدن سریع ، دیر تعویض کردن آن ، برق رسانی خوب و غیر قابل نفوذ بودن آب در آن .
سیستم قفل آن مرکزی بوده و بزرگترین مشکلی که این خودرو دارد در همین است . زیرا اگر به هر دلیلی سوئیچ مفقود شود باید کل سیستم قفل آن عوض شود .
l پژو پارس (پرشیا):
طرحی از پژو فرانسه می‌باشد که شرکت ایران خودرو با ایجاد تغییراتی بر روی آن ، آن را بصورت خودروی جدیدی در آورده است . این خودرو دارای موتور انژکتوری 1800cc می‌باشد و قدرت اسب آن نسبت به خودروهای بنزینی بیشتر است . از امکانات خاص این ماشین cd changer بوده و نیز هر چهار شیشه آن برقی می‌باشد . خودرویی با کیفیت است از نظر راحتی شرایط مطلوبی را برای خریدار فراهم می‌نماید .
l سمند :
آخرین تولید این شرکت ماشین سمندمی باشد که از آن به عنوان خودروی ملی یاد می‌شود . طرح آن برای ایران می‌باشد ، البته طرح چهار درب کردن آن . تمام قطعات این خودرو در داخل ساخته می‌شود و برای مونتاژ و ساخت آن از تجهیزات بسیار پیشرفته ای استفاده می‌شود . موتور نصب شده بر روی آن موتور پارس است . دو نوع آپ شن دارد :
با ABS و بدون ABS.
خودروهای باری تولید شده در شرکت ایران خودرو
lمینی بوس :
در سال 1344 ساخت و تولید مینی بوس مدل 319 و کومر در مجتمع شمالی شرکت آغاز شد . با به بازار آمدن مدل مینی بوس 309 مرسدس بنز اروپا ، در سال 1347 ایران ناسیونال (ایران خودرو فعلی ) تولید مدل قدیمی مینی بوس را تعطیل و مدل 309 جدید را به بازار عرضه کرد .
در سال 1348 خطوط تولید سالن وق به مدل 309 شاسی بلند 17 نفره تغییر یافت و کماکان تا سال 1354 روزانه در دو شیفت کاری به تولید ادامه دارد .
پس از انجام تعمیرات و بازسازی خطوط در سال 1365 طراحی و ساخت مدل جدید مینی بوس 508 با ظرفیت 21 نفره در مدلهای سقف بلند و معمولی در دستور کار قرار گرفت و خط جدید تعویض اتاق مینی بوس راه اندازی شد .
محصول جدید این کارخانه به نام مینی بوس 309 سقف بلند تحت عنوان سینما سیار طراحی . در تاریخ 30/6/1369 اولین نمونه آن تولید شد . همزمان با تولید کامیونت دوکابینه بنز در آلمان طراحی و ساخت کامیونت دوکابینه بنز 309 در این کارخانه آغاز شد و در تاریخ 20/3/1371 اولین نمونه آن تولید شد . همزمان با تولید کامیونت دوکابینه بنز در آلمان طراحی و ساخت کامیونت دوکابینه بنز 309 در این کارخانه آغاز شد و در تاریخ 20/3/1371 اولین نمونه آن تولید شد . این کامیونت دارای ظرفیت 1+6 نفر سرنشین و ظرفیت حمل 3500 تا 4000 کیلوگرم بار است .
مینی بوس 309 سقف بلند تحت عنوان کاروان طرح سوتراک طراحی و در تاریخ 4/ 5/1371 اولین نمونه آن تولید شد .
محصول جدید کارخانه مینی بوس سازی با نام کاروان پاک به منظور ارائه در هجدهمین نمایشگاه بین المللی تهران ، با استفاده از موتور و شاسی مینی بوس 508 سقف بلند و در تاریخ 16/6/1371 اولین نمونه آن تولید شد .
l اتوبوس :
تولید اتوبوس در این کارخانه ، از سال 1342 با ساخت اتوبوس مدل بنز (او ، پی ) تحت لیسانس مرسدس بنز آلمان آغاز شد . در سال 1349 با بهره برداری از خط اتوبوسهای مدل 309 مرسدس بنز ظرفیت تولید به 6 دستگاه در روز افزایش یافت.
به منظور نوسازی کارخانه اتوبوس و بهره گیری از تکنولوژی پیشرفته برای افزایش کیفیت و تعداد اتوبوس با استانداردهای جدید از سال 1361 پروژه افزایش تولید اتوبوس زیر نظر سازمان مهندسی ایران خودرو و در سالنی به مساحت 48000 متر مربع آغاز و سپس کار را با نظارت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران ادامه یافت و در اواسط سال 1365 اجرای طرح با مدیریت جدید دوباره زیر نظر ایران خودرو را آغاز نمود .
هدف این پروژه افزایش تولید اتوبوس روزانه از 8 دستگاه در انواع شهری ، بین شهری ، دولوکس و همچنین تعداد 4 دستگاه شاسی مجهز به نیروی محرکه به منظور واگذاری به واحدهای مستقل اتاق سازی بوده است .
به علت قدیمی بودن اتوبوسهای شهری تولید شده مطالعه و تحقیق برای ساخت اتوبوس شهری جدید از سال 1367 با همکاری مرسدس بنز شروع و در نتیجه در نیمه دوم سال 1368 (پس از 5/1 سال مطالعه) اولین نمونه آن در معرض دید نمایشگاهی قرار گرفت . در طی سالهای 69 و 1368 و آزمایشات مختلف روی شاسی و قوای محرکه نمونه انجام شد و سپس عملیات آماده سازی و ساخت تولید در طول سال 1370 انجام گرفت و از آبان ماه 1370 در خط تولید شاسی این اتوبوس تولید آزمایشی خود را آغاز و به مرور با تکمیل ساخت و نصب تجهیزات خط کامل نیز به بهره برداری رسیده است .
* کارخانه موتور سازی ایران خودرو
کارخانه موتور سازی شرکت ایران خودرو با هدف ساخت بدنه موتور و سایر قطعات چدنی و مونتاژ موتور و نیم موتور 1600 و 1725 دو کاربراتور با مساحت 25917 متر مربع در دو کارخانه موتور سازی قسمت ماشین شاپ و مونتاژ موتور در سال 1350 تاسیس شد .
تولید قطعات شش گانه موتور پیکان 1600 (سیلندر ، سر سیلندر ، اگزوز، فلایول ، کفی یاتاقان ، دنده میل سوپاپ) در کارخانه ریخته گری و تراشکاری این قعطات و مونتاژ آنها به همراه سایر قطعات در کارخانه ماشین شاپ در مهر ماه سال 1353 افتتاح و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (از سال 1358 تا سال 1363 ) با وضعیت مشابه به تولید ادامه داد . از سال 1364 تا 1367 عمده فعالیتها را تولید قطعات دفاعی تشکیل می‌داد .
در اوایل سال 1370 برنامه چهار ساله مجتمع موتور سازی در زمینه ساخت موتور پیکان 1600 به تصویب رسید و زمینه های اجرایی آن فراهم شد .
لازم به یادآوری است که پس از گذشت 16 سال علاوه بر قطعات یاد شده در راستای اجرای پروژه تولید پیکان 1600 از سال 1371 این کارخانه اقدام به تولید قطعات دیگر پیکان 1600 از جمله کاسه چرخ ، دیسک ترمز ، توپی چرخ و منی مینفولد هوای پیکان نمود .
قابل ذکر است که این قطعات به صورت انبوه مطابق با استاندارد تالبوت تولید می‌شود . پس از تعطیلی شرکت تالبوت به علت عدم تامین قطعات لازم خط مونتاژ در سال 1369 برنامه کوتاه مدت به اجرا در آمد. بر اساس این برنامه عمده فعالیتها بر تولید قطعات ششگانه چدنی قرار گرفت . علاوه بر آن تولید قطعاتی مانند میل مندل ، واسط سیبک ، میل فرمان ، قالپاق سوپاپ مینی بوس ، میکسر موتور گاز سوز و عملیات تکمیلی شیر بخاری نیز در قالب این برنامه به اجرا در آمد . از دیگر فعالیتهای انجام شده در این مقطع نصب و راه اندازی کارگاه سی ان سی تجهیز خط مونتاژ موتور 405 بود که با موفقیت به انجام رسید .
با هدف تثبیت نسبت سوخت به هوا در موتورهای مختلف ، افزایش راندمان حجمی ، کاهش آلودگی گازهای اگزوز ، جذب حداکثر انرژی احتراق و استفاده از بنزین بدون سرب ، بهینه سازی موتور پیکان در دستور کار کارخانه موتور سازی قرار گرفت . پس از انجام مطالعات فنی و اقتصادی در زمینه امکان پذیر نمودن خط مونتاژ موتور پیکان برای مونتاژ موتور 405 در سال 1372 یک خط مونتاژ مکانیزه در کارخانه موتور سازی ایجاد شد .
با این تجهیزات میزان خروجی خط مونتاژ موتور به تعداد 77 دستگاه موتور 405 در یک شیفت کاری 12 ساعته ، هم زمان با مونتاژ 140 دستگاه موتور 1600 افزایش یافت .